[EDITORIAL] Walang ibang magbabantay ng kaban kundi ang taumbayan

Sino sa atin ang hindi pa nakikisawsaw sa usapin ng napakamahal na mga bilihin? Tiyak na nakireklamo na tayo sa group chats, nagdikit ng hug o crying face emojis sa social media posts, nag-comment ng “hahahuhu” sa memes, o nag-post ng hinaing at gumawa ng sariling memes. 

Ang common thread: noon, ganito karami ang nabibili ng ganitong halaga sa palengke o supermarket; ngayon, ganito kakaunti. Tuloy-tuloy ang pagtaas ng mga presyo ng mga pang-araw-araw na pangangailangan, at ayaw din tayong tantanan ng inflation, pero hindi nakahahabol ang salary increases – ‘yan ay kung meron man. 

Kaya nga mainit ang ulo ng netizens nang may isang celebrity mom na nag-post tungkol sa healthy meals ng pamilya niya para sa isang buong linggo sa halagang P1,000. Hindi makatotohanan, sabi ng mga nag-react. 

Alam ‘nyo kung ano ang makatotohanan? Ito: na habang hilahod na ang karamihan sa pamilyang Pilipino sa pagtitipid para pagkasyahin ang hindi nadaragdagang kita para makakain ng may wangis na sustansiya, ang ilang opisyal ng gobyerno na pinasusuweldo ng ating mga buwis ay lumalangoy sa mapaglalaruang pondo. 

Oo, doon talaga pupunta ang usapan natin. Bakit ang bilis nating tumalak sa celebrity mom na gusto lang sanang magbahagi ng paano rin nakararaos ang pamilya niya, pero hindi yata tayo nanggagalaiti na nagpapaligsahan ang mga hepe ng mga ahensiya ng gobyerno sa paghingi ng confidential and intelligence funds (CIFs).

Sa panukalang budget ng national government para sa 2024, nasa P10.1 bilyon ang nakalaan na CIFs, at ang bulto nito ay para sa dalawang pinakamataas na opisyal: sina President Ferdinand Marcos Jr. at Vice President Sara Duterte.

Ang CIF, kung hindi pa ninyo nababalitaan, ay parang blank check. Inire-release ang mga ito ayon sa pagpapasiya ng hepe ng ahensiya, hindi idinedetalye ang pagre-report, at halos di tinutuos o audit dahil, well, confidential nga – lihim, hindi puwedeng ibulgar dahil baka mapahamak ang mga espiya, baka maudlot o makompromiso ang pagbitag sa mga kriminal at mga kalaban ng kaayusan sa lipunan. 

P10.1 bilyon para sa hindi kailangang ipaliwanag na mga gastos ng ilang opisyal at ahensiya? Hiyang-hiya naman sa kanila ang mga kababayan nating hindi pa nakababangon mula sa mga kalamidad, sabi ni Senator Koko Pimentel. Magtatanong ka tuloy, aniya, kung “naiintindihan ba ng gobyerno ang tunay na mga pangangailangan at hamon na kinakaharap ng bansa.”  

Hindi yata tayo nae-eskandalo na ang mga ahensiyang ang trabaho ay wala namang kinalaman sa pagsugpo ng krimen at pagtatanggol sa bayan ay nilalaanan ng mas malalaking CIFs kaysa ilan na nasa sektor na panseguridad. 

Mula 2016, kung kailan nasa P728.97 milyon ang confidential funds sa national budget, nadoble ito noong 2017 – sa unang budget na ipinasa ng gobyerno ni Rodrigo Duterte. Biglang P2.08 bilyon na. Nang dumating ang 2020, nasa P4.57 bilyon na ito. Sa unang taon ng kasunod na gobyerno, sa ilalim ni Marcos, nasa P4.8 bilyon na ito noong 2023 budget. (BASAHIN: Confidential funds: The new game in town) 

Ang Department of Agriculture – agriculture! – ay humihingi ng P50 million na confidential funds sa 2024. Ang opisina ng kalihim ng Department of Education, sa unang pagkakataon sa kasaysayan nito, ay humingi at binigyan ng P150 milyon na CIFs nitong 2023, at bibigyan ulit sa 2024. Ang DepEd secretary na si Sara Duterte ay may bukod pang P500 milyon na confidential funds sa isa pa niyang tanggapan bilang vice president, dahil kailangan daw ng satellite offices na binuksan niya sa anim na rehiyon pagkaupong-pagkaupo. 

Parang wala tayong paki kung ang Kongreso, na dapat sumusuri at humaharang sa hindi makatuwiran na paglalaan ng pondo sa sangay-ehekutibo, ay nagsuko na ng karapatang kumuwestiyon sa mga ito.

Ang Kamara ng mga Representante at Senado, ni hindi pinainit ang puwet ng Bise Presidente sa budget hearing, inaprubahan ang panukalang budget, kasama ang audit-free confidential funds. Sa Kamara, si France Castro lamang ang nangungulit na pagpaliwanagin si VP Duterte kung bakit kailangan niya ng CIFs; sa Senado, si Risa Hontiveros ang nag-iisang pumupukpok sa mga tanong sa Bise Presidente, na mas pinipiling alipustahin ang senadora kaysa sagutin ang kanyang mga tanong. 

Nitong huli, tila hindi na tayo nabahala nang ang mismong Ombudsman – na dapat ay punong lumalaban sa katiwalian sa pamahalaan – ay nagmungkahing itago sa publiko ang mga report ng Commission on Audit (COA) tungkol sa paggasta ng mga ahensiya.

Alam naman nating sa COA reports sumisingaw kung may anomalya or korupsiyon sa mga ahensiya o mga pamahalaang lokal. Kung wala mang katiwalian, sa audit reports makikita kung nagiging masinop at responsable ang mga ahensiya sa pagkukuwenta ng bilyon-bilyong pisong pondo na piniga sa mga buwis na kinukuha sa ating mga suweldo, mga produktong binibili, at mga serbisyong pinakikinabangan.  

Gising! Oo, abala tayo sa paghahanap ng kita para pakainin, bahayan, damitan, at pag-aralin ang sarili at mga mahal sa buhay. Pero sino ang inaasahan nating puputol sa pagpapasasa sa confidential funds ng mga dapat ay lingkod-bayan? Tayo-tayo na lang – dahil nagkampi-kampi na rin ang Ehekutibo at Kongreso para isantabi ang mga tanong tungkol sa naglalakihang halaga ng public funds. 

P10.1 bilyon – ano-ano ang mabibili ng ilang pamilya sa palengke o supermarket sa halagang ‘yan? Ito ang dapat pag-initan natin, hindi ang P1,000 na mungkahing family meals. – Rappler.com