Michelangelo-nun İstanbul səfəri
Sultan II Bəyazid heykəltəraş, rəssam və memar Michelangelo-dan Bosfor boğazında körpü tikməyi xahiş edibmiş.
Leonardo da Vinci daha öncə belə bir körpünün dizaynını təklif etsə də, layihənin icrası qeyri-mümkün hesab edilibmiş.
Bu ərəfədə də 31 yaşlı Michelangelo vətəndə papa II Yuli ilə münaqişə yaşayırmış. Florensiya rəhbərinin ona “türkün yanına gedib yaşamağa davam etməkdənsə, papanın yanında ölümü seçsən yaxşıdır” xəbərdarlığı etməsinə baxmayaraq, o, sultanın təklifi haqda ciddi düşünürdü. Ancaq onun bu təklifə cavab verməsi, yaxud İstanbula getməsi haqda heç bir məlumat yoxdur.
“The New Yorker” jurnalı yazır ki, yazıçı Mathias Énard “Onlara döyüşlər, krallar və fillərdən danış” (“Tell Them of Battles, Kings, and Elephants”) adlı romanını yazarkən Michelangelo-nun İstanbula getməsi haqda həmin o kiçicik ehtimaldan ilhamlanıb.
Michelangelo-nun “Adəmin yaradılışı” əsəri kimi bu romanın hekayəsi də reallaşdırılmamış toxunuşu xatırladır: Énard Michelangelo-nun Avropa sənəti tarixində bu qədər böyük yeri olan dühasını Osmanlı paytaxtına yayacağı halda nələrin ola biləcəyini təsəvvür edir.
SƏNƏTÇİLƏRİN HƏYATINI DƏRİNDƏN ÖYRƏNDİKCƏ...
Rəssamların bioqrafiyası bir çox yazıçıları cəlb edib. Derek Walcott-un “Tiepolonun iti” (Tiepolo’s Hound) poeması Camille Pissarronun uşaqlığını Karib hövzəsində keçirməsinin onun impressionist yaradıcılığına təsirindən söz açır.
Colm Tóibín-in “Ustad” (The Master) əsəri Henry James-in daxili aləminə həsr olunub. Ersi Sotiropoulos-un “Gecədən nə qalıb ki?” (What’s Left of the Night) kitabı gənc Constantine Cavafy-nin üç günlük Paris səfəri haqdadır. Yazıçı A. S. Byatt hesab edir ki, alimlər sənətçilərin həyatını daha dərindən öyrəndikcə, yazıçılar daha çox dəqiqliyə meyl edirlər.
Populyar fransız yazıçısı, keçmişdə Barselona Muxtar Universitetində ərəb dilindən dərs demiş Mathias Énard bəlkə də orientalist adlandırılmaq istəməzdi. Ancaq o, müəyyən şeyləri bu cərəyandan mənimsəyib. 1972-ci ildə Fransanın qərbindəki kiçik Niort şəhərində doğulan Énard ərəb və fars dillərini öyrənib, 20 yaşlarında çoxlu səyahət edib, 2000-ci ildə isə Barselonada yerləşib.
Onun öz nailiyyətləri müəyyən mənada eyni zamanda arxeoloq, müstəmləkə məmuru, Orta əsrlər poeziyası üzrə mütəxəssis və casus olan viktorian dövrü alimlərini xatırladır.
Énard müasir Fələstin və İraq ədəbiyyatına dair elmi məqalələr, bir şeir kitabı və çox sayda kiçik hekayə yazıb.
O bir müddət Barselonada Livan restoranı da işlədib. Fars, ispan və ərəb dillərindən tərcüməçilik edən Enard 19-cu əsr İran şairi Mirzâ Habib Esfahâni-nin erotik qəzəllərini, Robert Juan-Cantavella-nın eksperimental romanlarını, uşaqlıqda Livandakı vətəndaş müharibəsində əsgər olmuş Yussef Bazzinin gündəliyini çap etdirib. O, komiks kitabları və qrafik romanlar həvəskarıdır.
“İTİRİLMİŞ” TARİXİ DƏLİL
“Onlara döyüşlər, krallar və fillərdən danış” kitabında rəssamın yazışmalarından götürülmüş məktublar və eskizlər də var. Oxucuya elə gəlir ki, o, Michelangelo-nun fikirlərini oxuyur. Burada rəssamın sanki İstanbulda gördüyü və qeyd dəftərində detallı təsvir etdiyi ədviyyatlar, minerallar, boyalar və başqa nadir şeylərdən söz açılır. Bütün bunlar “itirilmiş” tarixi dəlil təəssüratı yaradır.
Énard’s Michelangelo-su papanın əlindən gettolar, inkvizisiya və kilsə özbaşınalığı ilə dolu Renessans Avropasından canını qurtarıb “osmanlılar, yunanlar, yəhudilər və latınlar arasında üzən” şəhərə pənah gətirir. Şəhərin sahibi şərab, poeziya, musiqini, həm qadınlar, həm də kişilərlə intim münasibətlərdə olmağı sevən zövq sahibi sultandır. Qızıl Buynuzda (Haliç) körpü tikmək bu kosmopolisi deşifrə etməyin sinoniminə çevrilir.
Michelangelo-nun İstanbuldakı bələdçisi böyük vəzirin katibi, şair Mesihidir. “Barbar, ya da şimallı qul kimi üfunət iyi verən” Michelangelo şairin sevdiyi “şirazlı oğlanlara” bənzəmir, ancaq buna baxmayaraq Mesihi bu qəribə əcnəbiyə bağlanır.
Onlar hər gün günortadan sonra şəhərin küçələrini gəzirlər, səs-küylü sahilə, sultanın cəbbəxanasına gedirlər, meydanda edama tamaşa edirlər. Mesihi bazardan Michelangelo-ya bir meymun alır. “Kafirlə” bu qədər asan dostlaşmasına heyrətlənən rəssam ona əvəzində özünün çəkdiyi fil şəklini bağışlayır.
Rəssam Aya Sofianın günbəzi altında bunları düşünür: “Bu məhəmmədilər nə qəribə varlıqlardır. Onların bu sadə məbədində peyğəmbərin bircə dənə də şəkli yoxdur”.
Leonardo da Vinci-nin sultan II Beyazidə məktubu 1952-ci ildə Osmanlı Dövlət Arxivində aşkar olunub. Onun layihəsi XVI əsrin imkanlarını çox qabaqlasa da, 2001-ci ildə Norveç rəssamı Vebjørn Sand onu kiçik taxta körpü şəklində reallaşdırıb. Körpünün başqa bir miniatür versiyası isə İstanbuldakı UNIQ muzeyində sərgilənməkdədir.