Suny: Apsurdne Putinove tvrdnje da su ukrajinske vlasti nacističke

Apsurdna je tvrdnja da su sadašnje ukrajinske vlasti nacističke, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Ronald Grigor Suni (Suny), profesor istorije na Univerzitetu Mičigen.

"Nažalost, u Ukrajini postoje ultradesničarke grupacije, koje Putin naziva fašistima, zatim ljudi koji ih podržavaju, spomenici Stepanu Banderi (saradnik nacista koji je  završio u njihovom logoru) i Simonu Petljuri (jedan od ukrajinskih lidera 1917-22. odgovoran za stradanje Jevreja). Međutim, Putin i ruski mediji preuveličavaju broj njihovih pristalica", ističe Suni.

Po njegovom mišljenju, Putin ima imperjialni stav zbog čega naziva Ukrajinace "malim Rusima".

Suni smatra da će rat koji je započeo ruskom invazijom širom Ukrajine 24. februara, samo osnažiti ukrajinski nacionalni identitet.

Blog uživo: Ruska invazija na Ukrajinu

"Sada stradanje Ukrajinaca tokom 'Holodomora' 1930-ih (velika glad od koje je umrlo 5-7 miliona ljudi) ponovo postaje važno za ukrajinski identitet. Ovaj rat protiv Rusije će takođe biti deo tog identiteta, a stvari koje Ukrajinci dele sa Rusima tokom sovjetskog perioda, kao što je borba protiv nacista – nestajaće, nažalost, kao deo istorije", naglašava profesor Suni.

Teza Moskve o "velikim" i "malim" Rusima

RSE: Ruski predsednik Vladimir Putin je u više navrata isticao da je glavni razlog za invaziju "demilitarizacija" i "denacifikacija" Ukrajine. Takođe, on često tvrdi da Ukrajina "nije država", već "samo istorijski deo Rusije".

Na samitu NATO-a u Bukureštu u aprilu 2008. on je navodno rekao tadašnjem američkom predsedniku Džordžu Bušu (George W. Bush): "Moraš da shvatiš, Džordž, da Ukrajina nije čak ni država! Šta je Ukrajina? Deo njene teritorije je [u] istočnoj Evropi, ali [drugi] deo, značajan, bio je poklon od nas!"

U govoru od 18. marta 2014. povodom aneksije Krima, Putin je izjavio da su Rusi i Ukrajinci "jedan narod. Kijev je majka ruskih gradova. Drevna Rusija je naš zajednički izvor i ne možemo jedni bez drugih".

Da krenemo od ranog srednjeg veka i spora oko nasleđa kneza Vladimira Velikog, vladara Kijevske Rusije, koji je inače bio pagan i kasnije primio hrišćanstvo u 10. veku.

Rusi ga slave kao osnivača svoje države, dok je za Ukrajince knez Volodomir – kako ga zovu - drevni ukrajinski vođa koji je vladao iz Kijeva, pre nego što je Moskva uopšte izgrađena.

Dakle, ta debata i spor o ukrajinskom identitetu star je oko 1.000 godina!

Suni: Mnogi mešaju termine nacija i država. Niko ne može danas da spori da je Ukrajina država. Međutim, pojam nacije je teže objasniti. Smatram da se o naciji može govoriti kada grupa ljudi veruje da je međusobno slična, ako ne i identična, stvarajući zajednicu koja je različita od drugih.

Na osnovu zajedničke kulture - koja može biti jezička, istorijska, verska – takva grupa ima pravo da vlada samom sobom i traži deo teritorije koju naziva domovina. Kada se ta zajednička kultura shvati kao pravo na samoupravu – što se u moderno doba zove narodni suverenitet – govorimo o postojanju nacije.

Naravno, svaka nacija ima svoju mitologiju, odnosno selektivnu istoriju, koja mu daje osnov i smisao prava na postojanje.

Neke nacije, kao što su Francuzi i Nemci, dele slične korene koji sežu do Karla Velikog (Charlemagne), franačkog kralja i prvog vlada Svetog rimskog carstva (8-9. vek), koji je ujedinio veći deo zapadne i centralne Evrope. Na istoku, u slovenskim zemljama, Rusija, Ukrajina i verovatno Belorusija dele iste korene.

Postojala je, dakle, Kijevska Rus (Rusija), koju je činila grupa lokalnih gospodara koji su vladali tim prostorom. Često su međusobno ratovali, osnovali su nekoliko gradova, sa Kijevom kao najvažnijim.

Ta je veoma labava konstelacija, koja se često naziva rana država, iako po meni nije baš bila država u pravom smislu te reči, doživljava se kao koren, poreklo i Rusije i Ukrajine. Kao što ste rekli, sveti Vladimir ili Volodomir, prešao je iz paganstva u pravoslavno hrišćanstvo. Dakle, ta kultura, shvatanje istorije, versko poreklo – postalo je osnova za uverenje da ova dva naroda čine nacije.

Tek u novije vreme, može se reći u 17. veku, čak možda više u 19. veku, Ukrajinci su počeli da artikulišu svoje identitet kao poseban narod, različit u odnosu na ruski.

Putin ima imperjialni, a ne nacionalni pogled na to pitanje, zbog čega naziva Ukrajinace 'malim Rusima'. To znači da postoje 'veliki Rusi', zatim Ukrajinci kao 'mali Rusi' i 'beli Rusi', odnosno Belorusi.

Dakle, cela istorija Ukrajine je pokušaj da ukaže na svoju posebnost koja ih razlikuje od Rusa, koji poput Putina ili prethodno careva insistiraju na tome da je reč o jednom narodu – te da Ukrajinci 'potiču od nas'.

Ukrajina tokom Sovjetskog Saveza

RSE: Putin je u više navrata isticao da su Rusi i Ukrajinci živeli u istoj državi. Međutim, carska Rusija je bila imperija i drugi narodi koji su živeli u njoj bili su na to primorani, iako se u slučaju Ukrajine tvrdi da je ona dobrovoljno ušla u uniju sa Rusijom sredinom 17. veka.

Naime, vođa zaporoških kozaka Bogdan Hmeljnicki je težio da sa Moskvom sklopi vojno-politički savez da bi se zaštitio od tadašnje moćne kraljevine Poljske, dok je ruski car Aleksej kozačke zahteve interpretirao kao priznavanje svoje vrhovne vlasti nad Ukrajinom, pri čemu mu je veoma pogodovao težak položaj u kojem se hetmanat u tom trenutku nalazio.

Kakva je bila priroda tog sporazuma iz Perejaslava 1654.?

Suni: Istorija je uvek selektivna. Rusi potenciraju na toj uniji iz 1654. kada se Bogdan Hmeljnicki iz različitih geopolitičkih razloga pridružio carskoj Rusiji. Dakle, vladar na području, koje se danas zove Ukrajina dobrovoljno se pridružio Rusiji zbog zaštite i drugih razloga.

U određenim istorijskim razdobljima ruskoj imperiji su se pridružili i Jermeni, Gruzini i drugi narodi. Međutim, ako pitate ukrajinske nacionaliste njihov heroj je Ivan Mazepa, koji se pobunio protiv Rusije i pokušao da odvoji od nje (početkom 18. veka pridružio se švedskoj vojsci u Drugom severnom ratu u kome je vojska ruskog cara Petra Velikog pobedila u čuvenoj bici na Poltavi 1709. godine, nakon čega je Mazepa potražio utočište kod turske uprave u Moldaviji).

Dakle, ima dosta istorijskih događaja koji se danas iščitivaju kao narativ u interesu nacionalnog projekta. Ključno je da se ne kopa duboko u tu konfliktnu istoriju u kojoj se može pronaći opravdanje za bilo šta. Suština je da su vremenom ljudi, koji se zovu Ukrajinci, sve više sebe doživljavali kao posebnu naciju. I sama ideja njihove nacije i nacionalizma počiva na stavu da nisu Rusi.

Raspad Sovjetskog Saveza: Kako se dogodilo?

Slično je i sa Kanađanima koji kažu da nisu Amerikanci. Dakle, konsolidacija ukrajinske nacije i formiranje ukrajinske države – u čemu je Putin u pravu ali to koristi za svoje političke ciljeve – uglavnom se desila u vreme Sovjetskog Saveza. Lenjin i boljševici su stvorili ukrajinsku državu i jedan njen deo je – kako tvrdi Putin – uglavnom bio ruski u etničkom i jezičkom smislu, kao što su Donjeck, Krim.

Na kraju, granice današnje Ukrajine utvrdio je Staljin koji joj je pridodao delove Poljske, kao što je Galicija, gde je sada Lavov. Dakle, današnja Ukrajina je uglavnom formirana u sovjetsko vreme, ali u istom tom razdoblju, kao i postsovjetskom, ona je po mnogo čemu bila dvonacionalna. Bila je sovjetska republika, potom nezavisna država, ali znatan deo stanovništva govori ruski i doživljava sebe kao etničke Ruse, dok drugi govore ukrajinski i smatra sebe Ukrajincima, naročito na zapadu zemlje.

Masovniji dolazak Rusa na istok Ukrajine u 19. veku

RSE: Dakle, u vreme kada se Bogdan Hmeljnicki sredinom 17. veka pridružio ruskoj imperiji, Ukrajina nije bila država u modernom smislu te reči?

Suni: Ne.

RSE: Krim kojim je vladala Otomanska imperija priključila je Rusiji carica Katerina Velika krajem 18. veka. Prethodno su 1775. ruske trupe uništile sedište zaporoških Kozaka, koji su nastojali da sačuvaju izvestan stepen samostalnosti.

Konačno, nakon podele Poljske krajem 18. veka veći deo današnje Ukrajine pripao je ruskoj imperiji, a zapadni austrijskoj carevini. Hroničari beleže da je ruska imperija u narednih 120 godina sistematski gušila ukrajinsku kultru i jezik. Ipak, na danas spornu teritoriju Donbasa Rusi masovnije stižu tek u 19. veku.

Suni: Da, ta oblast je prilično rusifikovana krajem 19. veka, početkom 20-og i nakon 1930-ih jer su mnogi dolazili na rad u rudnicima i proizvodnji gvožđa – dakle, u dva talasa industrijalizacije tokom carskog a potom sovjetskog perioda.

RSE: Prema prvom sovjetskom cenzusu iz 1926. Ukrajinci su činili skoro 73 odsto stanovništva u pet oblasti na istoku Ukrajine, a Rusi 19 procenata (u Donjecku i Luganjsku nešto više).

Prema poslednjem sovjetskom cenzusu 1989. broj Rusa u istočnoj Ukrajini je povećan na 36 odsto, a Ukrajinaca smanjen na 58. Na kraju, na prvom postsovjetskom popisu 2001. broj Ukrajinaca u ovoj regiji je porastao na 66, a Rusa smanjen na oko 30 procenata.

Suni: Treba biti oprezan prema oba argumenta koji se potežu u ovakvim situacijama. Prvi je da određena teritorija pripada onom narodu koji je u većini, a drugi je istorijski. Dakle, demografski i istorijski argument, oba su sporna i to je u suštini i sadašnjeg sukoba.

Međutim, ovakva argumentacija stvara više problema nego što ih rešava. Naime, stanovništvo se pomera, menja se njegova struktura. Takođe, postavlja se pitanje da li Moskva računa samo etničke Ruse na toj teritoriji ili i sve one koji govore ruski. Deo građana Odese, Harkova i drugih mesta na istoku zemlje želeli su da budu nezavisni od Ukrajine nakon revolucije na Majdanu 2014. godine i ponekad su ih vlasti u Kijevu tretirale brutalno zbog pobune koju je podržavala Moskva.

Stradanje 5-7 miliona Ukrajinaca u "Velikoj gladi" 1930-ih

Dakle, sukobi su intenzivirani zbog različitih zahteva. Međutim, Ukrajina je prema međunarodnom pravu nezavisna država, koju su priznale skoro sve druge. U njoj žive različite nacionalnosti. Nakon proglašenja nezavisnosti 1991. osnažen je proces 'ukrajinizacije' zemlje, što je Putin nazvao genocidom. Ta tvrdnja je besmislena i apsurdno ju je tek tako pominjati, naročito u zemlji kao što je Ukrajina koja je pretrpela 'Holodomor' (Velika glad) tokom 1930-ih u kome je stradalo između 5 do 7 miliona ljudi.

RSE: Uglavnom Ukrajinci, ili i Rusi?

Suni: Tokom 'Velike gladi' u Ukrajini umrli su uglavnom Ukrajinci. Međutim, to nije bila nužno diskriminacija na nacioalnoj osnovi jer u selima u kojima su živeli Ukrajinci, Rusi, Jevreji i ostali narodi, svi pomrli. Naravno, ne treba zaboraviti da su stradali i mnogi Rusi na Volgi, Kazaci u Kazahstanu i tako dalje.

Sputavanje ukrajinske kulture u SSSR-u

RSE: Putin tvrdi su boljševici favorizovali Ukrajinu. Međutim, osim 'Holodomora', ukrajinska kultura je bila zapostavljena u Sovjetskom Savezu.

Suni: Ukrajinski jezik nikada nije bio zabranjen u SSSR-u i učio se u školama. Tokom 1920-ih, ukrajinska kultura je aktivno promovisana lenjinističkom nacionalnom politikom.

Međutim, pod Staljinom, ukrajinski jezik i kultura su počeli da se snažno potkopavaju od ranih 1930-ih, kada su ukrajinski nacionalisti bili potisnuti, užasna 'Velika glad' ubila milione ukrajinskih seljaka, a rusifikacija, odnosno promocije ruskog jezika i kulture, ubrzala se u sovjetskoj ukrajinskoj republici.

U strogim granicama sovjetskog sistema, Ukrajina je, kao i mnoge druge nacionalnosti u SSSR-u, postala moderna nacija, svesna svoje istorije, koristila svoj jezik, pa čak i dozvoljeno da slavi svoju etničku kulturu. Ali, kontradiktorna politika Sovjeta u Ukrajini promovisala je ukrajinsku kulturnu naciju, istovremeno ograničavajući njene slobode, suverenitet i izraze nacionalizma.

Kako je Hruščov prepustio Krim Ukrajini?

RSE: Jednu od kontroverzi izazvala je i odluka tadašnjeg sovjetskog lidera Nikite Hruščova da 1954. Krim pripoji Ukrajini. Kako je do toga došlo?

Suni: Na 300. godišnjicu ujedinjenja Ukrajine sa Rusijom, Hruščov je poklonio Krim Ukrajini u cilju obeležavanja tog datuma. Niko nije očekivao da će se SSSR raspasti. Hruščov je bio Rus iz Donbasa i bio je partijski šef u Ukrajini, tako da je to bio svojevrsni simbolični gest prijateljstva naroda.

Jačanje ukrajinskog identiteta nakon aneksije Krima 2014.

RSE: Pomenuli ste osim etničkih Rusa i stanovnike koji govore ruski u Ukrajini. Ko su Ukrajinci koji doživljavaju ruski kao maternji jezik?

Suni: Postoji podela u Ukrajini. Zapadni deo, naročito onaj koji je pripojen nakon Drugog svetskog rata pošto je Staljin anektirao područja u Poljskoj koja su kroz istoriju pripadala Austro-Ugarskoj imperiji – naseljen je stanovništvom sa naglašenim ukrajinskim nacionalnim identitetom.

U drugim područjima, kao što Krim, Odesa, Harkov, basen Donjecka, dosta stanovnika govori ruski. Izbori od 1991. do 2014. pokazuju tu podelu sa podrškom proruskim kandidatima poput Viktora Janukoviča ili proukrajinskim, kao što je Viktor Juščenko. Međutim, veoma je važno da naglasiti da je posle aneksije Krima 2014. došlo do velike promene tako da mnogi građani koji govore ruski sada su orijentisani proukrajinski. Taj trend se pojačava u poslednje vreme sa Putinovim pritiskom na Ukrajinu.

Mnogo više Ukrajinaca se borilo protiv nacista nego što je sarađivalo

RSE: Kada Putin govori o genocidu i nacizmu u Ukrajini, ima u vidu i Drugi svetski rat kada su ukrajinski nacionalisti, predvođeni Stepanom Banderom, pokušali da iskoriste Hitlerov napad na Sovjetski Savez za odvajanje Ukrajine. Doduše, Banderu su nacisti ubrzo uhapsili i veći deo rata je proveo u koncentracionom logoru.

Suni: Kada su nacisti izvršili invaziju na Sovjetski Savez, mnogi Ukrajinci su ih pozdravili zbog strahota koje su trpeli tokom Staljinove vladavine kao što su 'Holodomor' i kolektivizacija. Mislili su da će Hitler priznati Ukrajinu kao nezavisnu državu.

Međutim, nacisti su bili nemilosrdni jer nisu imali vremena za Ukrajince i druge slovenske narode koje su planirale i da unište. Zbog toga su se mnogi Ukrajinci ubrzo okrenuli protiv nacista i učestvovali u borbama.

Dakle, bilo je tih profašističkih, antikounističkih grupa kao što je Banderina, pre svega na zapadu zemlje. Međutim, tokom Drugog svetskog rata mnogo veći broj Ukrajinaca se borio u Crvenoj armiji i za Sovjetski Savez nego protiv. No, Putin potencira samo 'Banderovce' koji su ubijali Jevreje, Poljake i druge. To je veoma ružna istorija.

RSE: U Moskvi se stalno ukazuje na ogromna stradanja Sovjetskog Saveza u Drugom svetskom ratu. Međutim, potenciraju se ruski gubici, dok ostaju po strani velike žrtve drugih naroda kao što je ukrajinski, beloruski i drugi.

Suni: Zvanični sovjetski stav je bio da se ne razdvajaju žrtve po nacionalnoj pripadnosti, ne govoreći previše o holokaustu. Fokus je bio na stradanju Sovjetskog Saveza. To je izazivalo zaprepašćenje ljudi na Zapadu zbog izbegavanja da se imenuju žrtve, pre svega zaborav holokausta, odnosno stradanja Jevreja.

Da li je pomoć SAD pomerila ravnotežu sovjetske borbe protiv nacističke Nemačke?

Preterane priče o nacizmu u Ukrajini

RSE: Međutim, kada Putin govori o sovjetskim stradanjima tokom Drugog svetskog rata, uglavnom misli na ruska.

Suni: Putin je ruski nacionalista, ne znam koliko je iskren u tome, jer su mnogi komunisti sada postali religiozni. U svakom slučaju, on koristi nacionalizam i veru da zadrži podršku građana.

RSE: Kada je reč o 'banderistima“' zvanična Moskva tvrde da se oni bore na istoku Ukrajine čineći ratne zločine i genocid.

Suni: Nažalost, u Ukrajini postoje ultradesničarke grupacije, koje Putin naziva fašistima, zatim ljudi koji ih podržavaju, spomenici Banderi, Simonu Petlluri, koji se slave naročito u zapadnom delu Ukrajine. Međutim, Putin i ruski mediji preuveličava broj njihovih pristalica, maltene da je sadašnja ukrajinska vlada nacistička, što je apsurdno.

Bilo je zločina kao što je spaljivanje 40 proruski orijentisanih građana u Odesi, od strane ukrajinskih nacionalista 2014. Ti primeri mogu da se koriste za širenje straha od fašista. Putin to čini iz oportunističkih razloga falsifikujući činjenice. Kao što se često kaže, prva žrtva svakog rata je - istina.

Rat će samo osnažiti ukrajinski identitet

RSE: Da li će ruska invazija, zapravo, osnažiti ukrajinski nacionalni identitet tako da će se i oni koji govore ruski okretati od Moskve?

Suni: Apsolutno. Sada stradanje Ukrajinaca tokom 'Holodomora' 1930-ih ponovo postaje važno za ukrajinski identitet. Ovaj rat protiv Rusije će takođe biti deo tog identiteta, a stvari koje dele sa Rusima tokom sovjetskog perioda, kao što je borba protiv nacista – nestajaće, nažalost, kao deo istorije.

Koji je Putinov cilj?

RSE: Šta Putin želi da postigne ovim ratom?

Suni: Mislim da Putin koristi Ukrajinu kao pion. Ona se nalazi između Istoka i Zapada i Putin je zainteresovan za stratešku 'dubinu', kako bi se Zapad što više udaljio od ruskih granica. Izazvao je krizu u Ukrajini kao način da izdejstvuje pregovore sa Zapadom da bi dobio određene bezbednosne garancije.

Međutim, ako pregovarate sa pištoljem uperenim u čelo druge strane, ona neće lako popustiti. Putin je povukao obarač inicirajući krizu i Zapad nije spreman da mu popusti i kao rezultat imamo rat.

RSE: Postoji li opasnost od podele Ukrajine na dva dela, nalik na Severnu i Južnu Koreju, ili u prošlosti na Zapadnu i Istočnu Nemačku?

Suni: Sve je moguće i u igri. Ne mislim da Putin može da okupira celu Ukrajinu, ali na kraju može da se povuče na granice regiona u Donbasu, koje sada smatra delom Rusije.

RSE: A ne i još neke delove kao što su Odesa, pa i sam Kijev?

Suni: Sve je moguće.