Ο Παρθενώνας της νεότερης Ελλάδας
Τις τελευταίες ημέρες η Βαλλιάνειος Εθνική Βιβλιοθήκη, το τρίτο από τα περίφημα νεοκλασικά μνημεία της Αθηναϊκής Τριλογίας στο κέντρο της Αθήνας, υπέστη μια σοβαρή ζημιά: κατέρρευσε μέρος της οροφής του αναγνωστηρίου της. Γνωρίζω πολλούς οι οποίοι θεωρούν τη ζημιά αυτή καμπανάκι, όχι μόνο για το κτίριο της Βιβλιοθήκης αλλά για το σύνολο της Αθηναϊκής Τριλογίας (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο και τη Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη). Τα έργα του δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν με τη συμβολή του Ερνστ Τσίλερ είναι σημαντικά τοπόσημα στο κέντρο της Αθήνας – και είναι παράδοξα εκτεθειμένα στην καταστροφική μανία όχι μόνο του χρόνου και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αλλά και των διαφόρων συλλογικοτήτων, όσων κάνουν γκράφιτι στους τοίχους τους ή όσων βρίσκουν καταφύγιο στον χώρο για να πάρουν τη δόση τους. Αλλά και της αδιαφορίας ή της άγνοιας των υπηρεσιών του κράτους.
Ειδικά η Βιβλιοθήκη αντλεί την έμπνευσή της από το Θησείο. Ο Χάνσεν συνέθεσε το μέγαρο σε νεοκλασικό δωρικό ρυθμό, με εξαίρεση τις δίδυμες αναγεννησιακού ύφους κλίμακες, ρυθμολογικά ασυμβίβαστες προς την υπόλοιπη σύνθεση – περισσότερο για πρακτικούς λόγους, για λόγους στατικότητας. Τα κτίρια αυτά, έργα ξένων που λάτρευαν την Ελλάδα και ό,τι εκπροσωπούσε στον ευρωπαϊκό μοντερνισμό, μαζί με ελάχιστα άλλα, μαρτυρούν σήμερα το όραμα μιας σύγχρονης πρωτεύουσας που επιδίωξε την αισθητική σύνδεση με τα σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας.
Δεν ξέρουμε πόσο σοβαρή είναι η τωρινή ζημιά. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι, πολλά χρόνια πριν, από το 2011, η τότε διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης είχε ανησυχήσει για την κατάσταση του κτιρίου, που είχε υποστεί σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 1999. Εγινε μια σύσκεψη με εμπειρογνώμονες και εκπονήθηκαν σοβαρές μελέτες, οι οποίες φαίνεται έως πρόσφατα δεν αξιοποιήθηκαν από κανέναν. Μαθαίνω ότι εδώ και λίγο καιρό το υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού υλοποιεί εργασίες αποκατάστασης, βάσει παλαιότερων και πιο πρόσφατων μελετών.
Εχει ήδη ξεκινήσει η αποκατάσταση των στεγών. Αυτή τη στιγμή παράγονται τα ειδικά κεραμίδια (το κόστος έχει αναλάβει η Εθνική Βιβλιοθήκη), ώστε να τα παραλάβει ο εντεταλμένος από το υπουργείο Παιδείας εργολάβος για να προχωρήσει στις απαραίτητες εργασίες. Το έργο, σύμφωνα με τη σύμβαση, πρέπει να παραδοθεί στις 28 Απριλίου 2024. Επίσης αύριο, Πέμπτη, στο υπουργείο Παιδείας έχει προγραμματιστεί σύσκεψη για να συζητηθούν οι επόμενες, απαραίτητες στερεωτικές εργασίες, και η συνολικότερη αποκατάσταση του κτιρίου.
Είναι ενδιαφέρουσα η παρέμβαση του υπουργείου, μου τονίζει η ιστορικός τέχνης και συστηματική μελετήτρια του Τσίλερ, Μαριλένα Κασιμάτη, που είχε συμμετάσχει στην επιτροπή του 2011. Επισημαίνει ωστόσο ότι τα κτίρια της Τριλογίας δεν χρειάζονται απλώς τα μερεμέτια ενός μηχανικού. Αλλά ιδιαίτερη φροντίδα από ευαίσθητους ειδικούς αρχιτέκτονες με εμπειρία στη συντήρηση μνημείων. Η αποκατάσταση του κτιρίου απαιτεί μεθοδολογία και τεχνολογία όμοια με αυτή που χρησιμοποιήθηκε στον Παρθενώνα, επειδή με παρόμοια κριτήρια οικοδομούσαν ο Χάνσεν και ο Τσίλερ. Κι είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστούν ως σπουδαία μνημεία συνυφασμένα με την ταυτότητα της πρωτεύουσας και όχι ως κτίσματα που απλώς πρέπει να γίνουν λειτουργικά.
Οπως, δηλαδή, η Ακρόπολη έχει τον Μανόλη Κορρέ, έτσι και η Τριλογία απαιτεί έναν δικό της Κορρέ. Ελπίζω ότι οι ευαίσθητες ηγεσίες των αρμόδιων υπουργείων θα πάρουν το θέμα στα σοβαρά. Δεν θεμελιώνουν την ταυτότητά μας μόνο οι αρχαιότητες, δεν είναι μόνο τα αρχαία άξια προσοχής, φροντίδας και ανάδειξης.