Ευρωπαϊκή Ένωση: Κίνδυνος αποζημιώσεων δισεκατομμυρίων στη Μόσχα
Σε ένα ιστορικό βήμα απεξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά με επιταχυνόμενο σχέδιο πλήρους απαγόρευσης των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έως το τέλος του 2027. Ωστόσο, πίσω από αυτή την πολιτική απόφαση αναδύεται μια πολυσύνθετη νομική και οικονομική κρίση με πιθανές αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων ευρώ προς τη Μόσχα, αλλά και τον κίνδυνο ενεργειακής αστάθειας στην Ευρώπη.
Η Κομισιόν παρουσίασε προ ημερών τη νέα στρατηγική της, η οποία περιλαμβάνει σταδιακή διακοπή υφιστάμενων συμβολαίων προμήθειας, ξεκινώντας από τα βραχυπρόθεσμα (λήξη έως το 2026) και καταλήγοντας σε πλήρη παύση όλων των συμφωνιών μέχρι τις αρχές του 2028. Βασικός νομικός άξονας της στρατηγικής είναι η επίκληση ρήτρας “ανωτέρας βίας” (force majeure) λόγω της εμπόλεμης κατάστασης στην Ουκρανία. Στόχος είναι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ενέργειας να μπορέσουν να ακυρώσουν τις συμφωνίες χωρίς να υποχρεωθούν σε καταβολή αποζημιώσεων.
Ωστόσο, νομικοί εμπειρογνώμονες και παράγοντες του ενεργειακού τομέα αμφισβητούν κατά πόσο αυτή η νομική βάση επαρκεί. Το Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Στοκχόλμης έχει ήδη κρίνει σε αντίστοιχη υπόθεση ότι η πληρωμή σε ρούβλια δεν συνιστά λόγο ακύρωσης σύμβασης λόγω ανωτέρας βίας, υποχρεώνοντας τη φινλανδική Gasum να καταβάλει 300 εκατομμύρια ευρώ στη Gazprom. Επιπλέον, η ρωσική πλευρά εξακολουθεί να τηρεί τις ροές φυσικού αερίου, γεγονός που καθιστά νομικά αδύναμη την επίκληση μονομερούς ακύρωσης από την ΕΕ.
Η ΕΕ βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να πληρώσει τεράστια ποσά για αέριο που δεν θα παραλάβει ποτέ. Όπως προειδοποιούν υψηλόβαθμα στελέχη της αγοράς, χωρίς σαφή νομική ομπρέλα, οι ευρωπαϊκές εταιρείες (όπως οι Naturgy, TotalEnergies και Repsol) ενδέχεται να βρεθούν υπόλογες για ρήτρες εκατοντάδων εκατομμυρίων, ή ακόμη και να πληρώσουν διπλά – και το ρωσικό αέριο και τα εναλλακτικά φορτία LNG από ΗΠΑ και Κατάρ.
Σοβαροί κίνδυνοι στην αγορά
Πέρα από τα νομικά εμπόδια, η βίαιη απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους στην αγορά. Σύμφωνα με την IEA (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας), η πλήρης απαγόρευση θα οδηγήσει σε “ασφυκτικές συνθήκες” και αύξηση τιμών έως και 100% εάν δεν βρεθούν αξιόπιστες εναλλακτικές πηγές. Η Goldman Sachs προβλέπει ότι η τιμή χονδρικής μπορεί να διπλασιαστεί στα 84 €/MWh από 40 €/MWh σήμερα.
Επιπλέον, η επιμονή της Κομισιόν προσκρούει στις αντιρρήσεις κρατών-μελών με υψηλή εξάρτηση από τη Ρωσία, όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Βουλγαρία και η Αυστρία. Η Υπουργός Ενέργειας της Αυστρίας, Ελίζαμπεθ Ζεχτνερ, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Αν τελειώσει ο πόλεμος, είναι εύλογο να εξετάσουμε ξανά τις ρωσικές προμήθειες».
Η ουσία είναι πως η ΕΕ έχει ήδη καταφέρει να μειώσει την εξάρτησή της από 45% το 2021 σε 19% το 2024, όμως η πλήρης διακοπή αποδεικνύεται πολύπλοκη. Η αναγκαία ενεργειακή στροφή δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο σε πολιτικές δηλώσεις. Χρειάζεται κοινή ευρωπαϊκή νομική γραμμή, σταθερή στρατηγική υποκατάστασης και προστασία της ενεργειακής ασφάλειας και των καταναλωτών.
Η επόμενη φάση θα είναι κρίσιμη – καθώς ο αγώνας για απεξάρτηση εξελίσσεται, η νομική μάχη μόλις ξεκινά.