Μεταμοσχεύσεις: Πάνω από 2.700 σε 45 χρόνια στο Ιπποκράτειο – «Όπλο» η Τεχνητή Νοημοσύνη
Συμπληρώθηκαν πριν λίγες ημέρες 45 χρόνια από την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού σε ενήλικα που έγινε στο Ιπποκράτειο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Μέσα σε αυτά τα 45 χρόνια στη Χειρουργική Κλινική Μεταμοσχεύσεων του Ιπποκρατείου πραγματοποιήθηκαν συνολικά 2.716 μεταμοσχεύσεις, όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής της Κλινικής, Γεώργιος Τσουλφάς.
Κάνοντας έναν απολογισμό, ο κ. Τσουλφάς μίλησε για όσα έγιναν στην Κλινική μέσα σε αυτό το διάστημα, για την αύξηση των δωρητών οργάνων στη χώρα μας, για τις λίστες αναμονής, για τα προβλήματα από την έλλειψη αναισθησιολόγων αλλά και για το μέλλον των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα και διεθνώς.
Οι μεταμοσχεύσεις με αριθμούς
Η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού ενηλίκων στο Ιπποκράτειο πραγματοποιήθηκε στις 2/6/1980 και η πρώτη παιδιατρική μεταμόσχευση νεφρού στις 8/10/1980. Ημερομηνίες σταθμοί ήταν οι επιτυχείς μεταμοσχεύσεις ήπατος, ενηλίκων και παίδων, πρώτα στη Θεσσαλονίκη από τον καθηγητή Αντώνιο Αντωνιάδη στις 30/05/1990 σε 42χρονο λήπτη και στις 01/07/2022 σε παιδάκι μόλις 6 μηνών, αντίστοιχα. Ακολούθησε η πρώτη μεταμόσχευση παγκρέατος στις 16/02/1990, νησιδίων του παγκρέατος στις 30/05/1999 από τον καθηγητή Βασίλειο Παπανικολάου, καθώς και η 1η συνδυασμένη μεταμόσχευση ήπατος-νεφρού στις 16/11/1996.
Όπως σημειώνει ο κ. Τσουλφάς, μέσα σε 45 χρόνια πραγματοποιήθηκαν στο Ιπποκράτειο 2.716 μεταμοσχεύσεις, εκ των οποίων οι 747 ήταν μεταμοσχεύσεις ήπατος, οι 1.092 πτωματικές νεφρικές, 859 νεφρικές από ζώντες δότες, 6 συνδυασμένες ήπατος-νεφρού και 12 συνδυασμένες νεφρού-παγκρέατος. «Το 2024 πραγματοποιήθηκαν 102 μεταμοσχεύσεις – 29 ήπατος, 37 πτωματικές νεφρού, 34 ζώσες νεφρού, μία συνδυασμένη ήπατος-νεφρού και μία συνδυασμένη νεφρού-παγκρέατος – ενώ φέτος, σε διάστημα λίγο μικρότερο των έξι μηνών, έγιναν 54 μεταμοσχεύσεις, από τις οποίες οι 2 ήπατος, 28 πτωματικές νεφρού, 3 ζώσες νεφρού και μία συνδυασμένη νεφρού-παγκρέατος. Βλέπουμε ότι φέτος ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων ήπατος που έγιναν σε διάστημα λιγότερο των έξι μηνών είναι πολύ κοντά στον αριθμό των μεταμοσχεύσεων ήπατος που έγιναν πέρσι. Αυτό οφείλεται στην ευαισθητοποίηση των πολιτών και σε αυτό συμβάλλουν και τα ΜΜΕ. Επίσης είναι σημαντικό ότι το σύστημα έχει οργανωθεί καλύτερα και με τον νέο νόμο και με τους συντονιστές μεταμοσχεύσεων ώστε να ξέρει ο κόσμος ότι το δώρο ζωής που προσφέρει θα αξιοποιηθεί σωστά. Πολύ σημαντικός παράγοντας είναι το να νιώσουν οι πολίτες εμπιστοσύνη στο σύστημα. Είχε πει κάποιος ότι η μεταμόσχευση είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας, και αυτό είναι αλήθεια», επισήμανε ο κ. Τσουλφάς.
Οι λίστες αναμονής για μία μεταμόσχευση
Η αναμονή για μεταμόσχευση ήπατος είναι σαφώς πολύ μικρότερη από την αναμονή για μεταμόσχευση νεφρού, η οποία μπορεί να φτάσει τα 8-10 χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο κ. Τσουλφάς, στα τέλη του 2024 στις λίστες αναμονής του Ιπποκρατείου περίμεναν για μεταμόσχευση ήπατος 27 ασθενείς (στην εθνική λίστα ο αριθμός ήταν 41) και το ποσοστό μεταμοσχευμένων επί της λίστας του Ιπποκρατείου ήταν 36,3% (37,8% στην εθνική λίστα) και το ποσοστό θνητότητας 13,8% (10,4% στην εθνική λίστα). Στη λίστα του Ιπποκρατείου για μεταμόσχευση νεφρού περίμεναν 330 ασθενείς (1.198 στην εθνική λίστα).
«Για τη μεταμόσχευση ήπατος τα διαστήματα αναμονής δεν είναι μεγάλα. Συνήθως σε ένα εξάμηνο, ίσως και λιγότερο, θα μεταμοσχευθεί ένας ασθενής που είναι σε βαριά κατάσταση. Στη πτωματική λίστα για μεταμόσχευση νεφρού, δυστυχώς, η αναμονή μπορεί να φτάσει τα 8 με 10 χρόνια. Αυτό οφείλεται στο ότι για τους νεφροπαθείς τελικού σταδίου υπάρχει η αιμοκάθαρση, οπότε μπορούν να περιμένουν. Για το ήπαρ δεν υπάρχει τέτοια εναλλακτική, οπότε δεν μπορεί να περιμένει μεγάλο διάστημα ο ασθενής».
Οι εξελίξεις στην Κλινική Μεταμοσχεύσεων του Ιπποκρατείου
«Τα τελευταία χρόνια περάσαμε δύσκολες καταστάσεις με την πανδημία. Το Ιπποκράτειο, το οποίο είναι το μεγαλύτερο κέντρο αναφοράς και το μεγαλύτερο στη Βόρεια Ελλάδα, στην πανδημία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο και κατάφερε να κρατήσει τη μεταμόσχευση ζωντανή. Εν μέσω Covid κάναμε μεταμοσχεύσεις χάρη στην προσπάθεια όλων: χειρουργών, αναισθησιολόγων, εντατικολόγων, ηπατολόγων, νοσηλευτικής υπηρεσίας, διοίκησης. Όλοι αυτοί, πραγματικά, υπερβαίνοντας το καθήκον, έδωσαν τα πάντα για να κρατηθεί η μεταμόσχευση σε δύσκολους καιρούς», σημειώνει ο κ. Τσουλφάς και προσθέτει: «Επίσης ήρθε ο νέος νόμος για τη μεταμόσχευση στην Ελλάδα, ο οποίος έφερε τους συντονιστές στα νοσοκομεία, οι οποίοι έπαιξαν και παίζουν το ρόλο της γέφυρας ανάμεσα στην Εντατική, στις οικογένειες και στις μεταμοσχευτικές ομάδες. Στην Ελλάδα είχαμε πριν όχι πολλά χρόνια τρεις με τέσσερις δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, που ήταν από τα χαμηλότερα σίγουρα στην Ευρώπη αν όχι και παγκοσμίως, και έχουμε φτάσει τώρα στους 8-10 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Είναι μια τρομακτική αλλαγή. Και αυτό οφείλεται σε μία συντονισμένη προσπάθεια και από τον ΕΟΜ και από όλους. Μέσα στις εξελίξεις ήταν και το Κέντρο Έρευνας και Καινοτομίας στη Μεταμόσχευση Συμπαγών Οργάνων, γιατί είναι τομέας που διαρκώς χρειάζεται νέες ιδέες, νέες έρευνες για να μπορέσει να προχωρήσει. Δεν είναι μόνο το χειρουργικό, είναι και το ανοσολογικό, να βελτιωθεί η ποιότητα των μοσχευμάτων, να μπορέσουν να ωφεληθούν πιο πολλοί άνθρωποι με πρωτόκολλα όπως, π.χ., για τις ασύμβατες μεταμοσχεύσεις, τους ζώντες δότες. Ακόμη και στις τεχνικές έχει προχωρήσει· π.χ. στους ζώντες δότες, η αφαίρεση των μοσχευμάτων κατά πλειονότητα γίνεται πλέον λαπαροσκοπικά. Αυτά που μέχρι πριν λίγα χρόνια φαινόταν αδύνατο να γίνουν, τώρα είναι εφικτά».
Ελλείψεις αναισθησιολόγων και μεταμοσχεύσεις
Οι ελλείψεις αναισθησιολόγων είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Στην Κλινική Μεταμοσχεύσεων του Ιπποκρατείου, οι υπάρχοντες αναισθησιολόγοι καταβάλλουν υπεράνθρωπη προσπάθεια. «Το πρόβλημα στη μεταμόσχευση – και ειδικά στη μεταμόσχευση ήπατος – είναι ότι χρειάζεται εξειδικευμένος αναισθησιολόγος και στην Ελλάδα είναι 5-6 οι αναισθησιολόγοι που μπορούν να δώσουν αναισθησία σε ένα τέτοιο χειρουργείο. Στο Ιπποκράτειο είναι δύο, οπότε όπως καταλαβαίνετε είναι πολύτιμοι αυτοί οι συνάδελφοι, γιατί χωρίς αυτούς δεν προχωράει η μεταμόσχευση. Το Ιπποκράτειο έχει θέματα στους αναισθησιολόγους, είναι δύσκολο νοσοκομείο, γιατί ο αριθμός είναι 10 με 12 αυτή τη στιγμή. Πολύ μικρός για όλο το νοσοκομείο», σημειώνει ο κ. Τσουλφάς.
Οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης και το μέλλον των μεταμοσχεύσεων
Η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης συμβάλλουν και θα συμβάλουν ακόμη περισσότερο στις μεταμοσχεύσεις, επισημαίνει ο κ. Τσουλφάς. «Η τεχνητή νοημοσύνη μας δίνει τη δυνατότητα να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε τα μοσχεύματα καλύτερα και, σε έναν βαθμό, είναι σημαντική για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε και να προτεραιοποιήσουμε τους ασθενείς καλύτερα με έναν τρόπο αντικειμενικό. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να μαζέψει μία πληθώρα δεδομένων και έχει την υπολογιστική ικανότητα και τους αλγόριθμους για να αξιοποιήσει αυτά τα δεδομένα πολύ καλύτερα και πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι ο ανθρώπινος νους», προσθέτει ο κ. Τσουλφάς.
Όσον αφορά το μέλλον των μεταμοσχεύσεων, αναφέρει: «Πιστεύω ότι σε πολλούς διαφορετικούς τομείς θα υπάρξει εξέλιξη. Δηλαδή, θα είναι η καλύτερη αξιοποίηση μοσχευμάτων μέσω των αντλιών συντήρησης, οι οποίες είναι μηχανήματα στα οποία μπορεί να τοποθετηθεί ένα μόσχευμα αφού αφαιρεθεί από τον δότη, για να εκτιμηθεί η ποιότητά του. Αυτό βοηθάει να χρησιμοποιήσουμε μοσχεύματα που αλλιώς δεν θα ξέραμε αν είναι κατάλληλα. Δεύτερον, η τεχνητή νοημοσύνη θα βοηθήσει και στην προτεραιοποίηση και στην όλη διαδικασία. Επίσης, ένας τομέας που θα εξελιχθούν πολύ τα πράγματα είναι η ξενομεταμόσχευση, δηλαδή η μεταμόσχευση από χοίρους. Ήδη τρέχουν πρωτόκολλα στην Αμερική και αυτό γιατί τα προβλήματα που υπήρχαν με το ανοσοποιητικό, την ποιότητα των μοσχευμάτων, τη συμβατότητα, έχουν αρχίσει να λύνονται, καθώς πλέον η τεχνολογία μάς επιτρέπει να αλλάξουμε το γονιδιακό προφίλ του δότη. Αυτά είναι ερευνητικά πρωτόκολλα που τρέχουν αυτή τη στιγμή στην Αμερική, αλλά είναι αισιόδοξα τα αποτελέσματα».
Παράλληλα, ο κ. Τσουλφάς σημειώνει ότι δεν είναι επιστημονική φαντασία η δημιουργία οργάνων από βλαστοκύτταρα προκειμένου να μεταμοσχευθούν σε ασθενείς, καθώς ήδη προχωρούν οι μελέτες με τρισδιάστατες εκτυπώσεις. «Εμείς στο Κέντρο μας έχουμε ξεκινήσει πρωτόκολλο τρισδιάστατων εκτυπώσεων σε συνεργασία με το Τμήμα Τοπογράφων του Πολυτεχνείου του ΑΠΘ. Το πρωτόκολλο αυτό ήταν για καρκίνους στο ήπαρ, όπου γινόταν η εκτύπωση για να έχουμε τον χάρτη. Το επόμενο βήμα είναι η βιοεκτύπωση, όπου αντί να χρησιμοποιήσουμε το πλαστικό υλικό που θα εκτυπωθεί το ήπαρ για να δούμε τη γεωγραφία, χρησιμοποιούμε π.χ. βλαστοκύτταρα και με τους ειδικούς αυτούς εκτυπωτές μπορεί σιγά σιγά να εκτυπωθεί ιστός. Αυτά είναι πολύ αρχικά στάδια, αλλά η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία προχωρά πολύ γρήγορα και εντυπωσιακά. Πιστεύω ότι προχωράνε πολύ γρήγορα και είναι αισιόδοξα τα μηνύματα σε πολλούς τομείς», καταλήγει ο κ. Τσουλφάς.