Ένοχοι αντεθνικών ονείρων
Η Σάρα Χουσεΐν είναι μια 38χρονη πανεπιστημιακός και ακτιβίστρια, που έχει γεννηθεί στην Αμερική, εργάζεται στο μουσείο Γκετί και συλλαμβάνεται στο αεροδρόμιο του Λος Αντζελες κατά την επιστροφή της από το Λονδίνο, όπου έλαβε μέρος σε ένα συνέδριο. Οταν ρωτάει τι έγκλημα διέπραξε, της απαντούν ότι ένας αλγόριθμος τη χαρακτηρίζει «άμεσο κίνδυνο». Μεταφέρεται σε ένα κέντρο κράτησης, όπου θα παραμείνει υπό «ιατροδικαστική παρακολούθηση» μέχρι να μειωθεί ο βαθμός επικινδυνότητάς της. Οπως και οι άλλοι που βρίσκονται σε αυτό το κέντρο, πρέπει να τρώει ό,τι της δίνουν, να κάνει ό,τι της λένε, να κοιμάται όταν σβήνουν τα φώτα, παρ’ όλα αυτά όμως δεν θεωρείται κρατούμενη, αλλά ΕΥΠ, «ελεύθερη υπό παρακολούθηση». Η παραμονή της είναι αρχικά για τρεις εβδομάδες, αλλά παρατείνεται συνεχώς, καθώς η ιδιωτική εταιρεία που διοικεί το κέντρο έχει οικονομικό κίνητρο να κρατά τους ανθρώπους κλειδωμένους.
Η Σάρα δεν έχει παραβιάσει κάποιο νόμο – τουλάχιστον συνειδητά. Οταν γέννησε δίδυμα, οι γιατροί τοποθέτησαν ένα τσιπάκι στη βάση του εγκεφάλου της για να καταπολεμήσουν την αϋπνία της. Τότε νόμιζε ότι η συσκευή κατέγραφε απλώς το πότε κοιμόταν και πότε ξυπνούσε. Δεν είχε προσέξει ότι το όνομά της ήταν Dreamsaver. Πράγματι, το τσιπάκι παρακολουθούσε και τα όνειρά της, που στη συνέχεια φορτώνονταν σε έναν αλγόριθμο. Γι’ αυτά τα όνειρα συνελήφθη. Κι όταν παραπονέθηκε στον υπεύθυνο αξιωματικό ότι τα όνειρα δεν είναι αληθινά, εκείνος της απάντησε ότι το κατά πόσον είναι αληθινά ή όχι αποτελεί ένα φιλοσοφικό ζήτημα που υπερβαίνει τις αρμοδιότητές του.
«Το ξενοδοχείο των ονείρων» (The Dream Hotel): έτσι λέγεται το βιβλίο της Λέιλα Λάλαμι στο οποίο πρωταγωνιστεί η Σάρα. Η μαροκινοαμερικανίδα συγγραφέας, γνωστή στην Ελλάδα από τις «Ιστορίες ενός Μαυριτανού» (εκδ. Αίολος), άρχισε να το γράφει το 2014, τη χρονιά που χάρις στον Έντουαρντ Σνόουντεν έγινε γνωστό ότι η αμερικανική κυβέρνηση παρακολουθούσε τους πολίτες της, διάβαζε τα e-mail τους και άκουγε τις τηλεφωνικές τους συνομιλίες. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτή. Οπως επισημαίνει η βιβλιοκριτικός του New York Review of Books, εταιρείες όπως η Google είχαν – και εξακολουθούν να έχουν – τη δυνατότητα να παρακολουθούν τις δραστηριότητες των κατόχων κινητών τηλεφώνων μέσα από εκατομμύρια ιστοσελίδες. Μια δημοσκόπηση του Pew Center που έγινε εκείνη τη χρονιά έδειξε ότι οι καταναλωτές γνώριζαν πως δεν ήλεγχαν πλέον τη συλλογή και χρησιμοποίηση των προσωπικών τους δεδομένων, οι μισοί από αυτούς όμως ήταν διατεθειμένοι να τα μοιραστούν με αντάλλαγμα τη δωρεάν πρόσβαση σε ιστοσελίδες.
Η Λάλαμι άφησε το βιβλίο για μερικά χρόνια. Κι όταν το ξανάπιασε, oι καταγραφείς ύπνου, οι αναγνώστες πινακίδων κυκλοφορίας, οι κάμερες θυροτηλεόρασης, το GPS και οι Bluetooth φάροι αποτελούσαν πλέον μια καθημερινή πραγματικότητα. Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον περασμένο Μάρτιο. Τον ίδιο μήνα, μια τουρκάλα διδακτορική φοιτήτρια στο Tufts University που λέγεται Ρουμέισα Οζτούρκ απήχθη από μια ομάδα μασκοφόρων ενώ περπατούσε σε έναν δρόμο της Μασαχουσέτης. Οπως αποδείχθηκε, οι άνδρες που την απήγαγαν ήταν πράκτορες της Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Τελωνείων, γνωστής ως ICE. Και το έγκλημά της ήταν ανάλογο μ’ εκείνο της Σάρα: οι «αντεθνικές» της σκέψεις. Η Ρουμέισα είχε συνυπογράψει ένα άρθρο στη φοιτητική εφημερίδα του Πανεπιστημίου που καταδίκαζε τις ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα. Κρατήθηκε για έξι εβδομάδες χωρίς να της απαγγελθεί κατηγορία, με τη δικαιολογία ότι ήταν αναμιγμένη σε «οργανώσεις που μπορεί να υπονομεύουν την αμερικανική εξωτερική πολιτική δημιουργώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για τους εβραίους φοιτητές και μπορεί να υποστηρίζουν μια τρομοκρατική οργάνωση». Τελικά αφέθηκε ελεύθερη, χωρίς να έχει διαφύγει τον κίνδυνο της απέλασης.
Τι δίδαξε τη Σάρα (αλλά και τη Ρουμέισα) η πολύμηνη κράτησή της; «Ότι ολόκληρος ο κόσμος μπορεί να συρρικνωθεί σε ένα δωμάτιο», γράφει η Λέιλα Λάλαμι. «Οτι ο χρόνος είναι ο θεός όλων των πραγμάτων. Οτι οι κανόνες δεν είναι ανάγκη να βγάζουν νόημα. Κι ότι όσο άδικο κι αν είναι το σύστημα, πρέπει να υποταχθείς σ’ αυτό προκειμένου να αποδείξεις ότι αξίζεις να μην υπόκεισαι στον έλεγχό του». Η Σάρα (όπως και η Ρουμέισα) πέρασε από τα τέσσερα εκ των πέντε σταδίων του πένθους που έχει προσδιορίσει η Κιούμπλερ-Ρος: την άρνηση, τον θυμό, τη διαπραγμάτευση και την κατάθλιψη. Αυτό που ήθελε πάση θυσία να αποφύγει ήταν το πέμπτο: την αποδοχή.
Λέιλα Λάλαμι (1968 – )
Εναντίωση
Στην πρώτη του θητεία, ο Ντόναλντ Τραμπ αγόρασε πρόσβαση σε μια εμπορική βάση δεδομένων που καταγράφει τις κινήσεις εκατομμυρίων κινητών τηλεφώνων στην Αμερική. Σήμερα δίνει άδεια να κυκλοφορήσει στη χώρα η βιομετρική συσκευή Orb, που κατασκευάζει η εταιρεία με το χαρακτηριστικό όνομα Tools for Humanity και σε άλλες χώρες έχει απαγορευτεί: η συσκευή σκανάρει την ίριδα του ανθρώπου, δημιουργεί μια προσωπική ταυτότητα που επαληθεύει ότι πρόκειται για πραγματικό άνθρωπο, τον προμηθεύει με ένα κρυπτονόμισμα ονόματι Worldcoin και αποθηκεύει την πληροφορία στη βάση δεδομένων. «Μερικές φορές κάτι που μοιάζει δυστοπικό είναι πράγματι δυστοπικό», έγραψαν σε ένα άρθρο τους η καθηγήτρια του δικαίου Έμιλι Τάκερ και ο φιλόσοφος Ντέιβιντ ΜακΝιλ. Οσο είναι καιρός, λοιπόν, πρέπει να σχεδιαστεί η απάντηση. Η Σάρα, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου της Λέιλα Λάλαμι, δείχνει τον δρόμο: εναντίωση.