«Ελληνας» πρόεδρος στη Βενετία
Οταν στο Φεστιβάλ Καννών του 2002 συνάντησα για πρώτη φορά τον σκηνοθέτη, σεναριογράφο και παραγωγό Αλεξάντερ Πέιν, εντύπωση μου είχε κάνει ο συνδυασμός ευγένειας, πείσματος και επαγγελματισμού που εξέπεμπε. Ο Αλέξανδρος Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος όπως είναι το πραγματικό όνομα του ελληνικής καταγωγής Πέιν, βρισκόταν τότε στις Κάννες για την παρουσίαση της τρίτης μεγάλου μήκους ταινίας του, «Σχετικά με τον Σμιντ» – η οποία τελικά οδήγησε τον πρωταγωνιστή της, Τζακ Νίκολσον, για τελευταία μέχρι σήμερα φορά στην κούρσα των Οσκαρ (υποψήφιος στην κατηγορία Α’ ρόλου).
Φέτος ο Πέιν κρατά καθήκοντα προέδρου της Κριτικής Επιτροπής στο 82ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας (Τετάρτη 27 Αυγούστου – Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου) και μία από τις ταινίες που θα κρίνει είναι η «Βουγονία» του Γιώργου Λάνθιμου, η οποία προβάλλεται εντός συναγωνισμού στο επίσημο πρόγραμμα.
«Η πλειοψηφία της παραγωγής αποτελείται από καρτουνίστικες ταινίες» μου είχε πει σε εκείνη την πρώτη συνάντησή μας ο Πέιν, ο οποίος γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1961 στην Ομαχα της Πολιτείας Νεμπράσκα των Ηνωμένων Πολιτειών και κατάγεται από το Αίγιο. «Ταινίες για εύκολη χώνεψη και κατασκευασμένες ώστε να γίνονται αντιληπτές σε όλη την υφήλιο. Ισως τελικά το “Σχετικά με τον Σμιντ” να παραείναι αμερικανική ταινία, διότι ασχολείται πραγματικά με τους Αμερικανούς».
Στον χώρο του κινηματογράφου από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Αλεξάντερ Πέιν είχε ήδη γυρίσει την «Πολίτη Ρουθ» και το «Election» (Σκάνδαλα στα θρανία) πριν από το «Σχετικά με τον Σμιντ» που συνέβαλε στο να ανοίξει πραγματικά τα φτερά του. Από τότε μέχρι σήμερα ο σκηνοθέτης ακολουθεί ευλαβικά τους κανόνες που έχει ο ίδιος θέσει στον εαυτό του. Με την τέταρτη ταινία του, «Πλαγίως» (Sideways, 2004), ένα κωμικό road movie γεμάτo απρόοπτα που φέρνει σε «αντιπαράθεση» δύο εντελώς ανόμοιους άντρες (Πολ Τζιαμάτι, Τόμας Χέιντεν Τσερτς), κέρδισε το τζακ ποτ. Η ταινία απέφερε αρκετά κέρδη, απέκτησε καλή στόμα – με – στόμα φήμη και προτάθηκε για αρκετά Όσκαρ, χαρίζοντας στον Πέιν το πρώτο του (ως σεναριογράφος). Ο Πέιν άρχισε για πρώτη φορά να νιώθει δημιουργική ελευθερία στη δουλειά του.
Ακολούθησαν οι «Απόγονοι» (2011), ένα στιβαρό αλλά και πρωτότυπο οικογενειακό δράμα με τον Τζορτζ Κλούνεϊ στον ρόλο ενός οικογενειάρχη που προσπαθεί να βάλει σε τάξη τη φαμίλια του μετά τον τραυματισμό της συζύγου του, και, βεβαίως, το αριστούργημά του, «Νεμπράσκα» (2013), ένας φόρος τιμής στην τρίτη ηλικία που επίσης προτάθηκε για αρκετά Όσκαρ.
Η μόνη ταινία στην οποία η επιτυχία του Πέιν φάνηκε να κλονίζεται είναι το οικολογικό παραμύθι φαντασίας «Μικρόκοσμος» που απέτυχε στα ταμεία. «Το σενάριο του “Μικρόκοσμου” προέκυψε από την ιδέα ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να απολαμβάνουν έναν πολύ πιο πολυτελή τρόπο ζωής, με την προϋπόθεση να συμφωνούσαν να είναι μικροσκοπικοί» είχε πει σε συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» ο Πέιν όταν το φιλμ προβλήθηκε στο πλαίσιο του 2ου Evia Film Project στην Αιδηψό. «Ο συν-σεναριογράφος μου (Tζιμ Τέιλορ) και εγώ σκεφτήκαμε ότι μια τέτοια τεχνολογία πιθανότατα θα μπορούσε να έχει αναπτυχθεί από οραματιστές επιστήμονες που ελπίζουν να λύσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από τον υπερπληθυσμό στον πλανήτη μας. Πιστέψαμε ότι μια τέτοια ιστορία θα χρησίμευε ως βάση για μια κυνική και συγχρόνως ουμανιστική σάτιρα. Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος του κοινού αλλά και αρκετοί κριτικοί θεώρησαν ότι προσπαθούσαμε να κάνουμε μια ταινία περιβαλλοντικών μηνυμάτων, ενώ δεν ήταν αυτός ο στόχος μας, ακόμα κι αν συμφωνούμε με αυτό το μήνυμα. Κατά κάποιον τρόπο, αποτύχαμε».
Το 2023 ο Πέιν επανήλθε με τα «Παιδιά του χειμώνα», στο οποίο τρεις εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους χαρακτήρες (Πολ Τζιαμάτι, Ντα’Βιν Τζόι Ράντολφ, Ντόμινικ Σέσα) αναγκάζονται να περάσουν παρέα, αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, τα παγωμένα Χριστούγεννα του 1970. Οπως πάντα, ο σκηνοθέτης όμορφων, ανθρώπινων ταινιών δεν κοιτάζει τίποτα από απόσταση αλλά μπαίνει πολύ βαθιά μέσα στην ψυχή των ηρώων αναζητώντας τρόπους για να τους καταλάβει.
«Συγκριτικά με την πρώτη περίοδο των ταινιών μου, όλα σήμερα γίνονται ευκολότερα» θα μου έλεγε αρκετά χρόνια αργότερα ο Πέιν, ο οποίος μέχρι σήμερα μετρά συνολικά επτά υποψηφιότητες για Οσκαρ.
Υπήρξε όμως αρκετά έξυπνος ώστε να μην παρασυρθεί από την επιτυχία του. «Πάντα σκέφτομαι πώς να χρησιμοποιήσω την επιτυχία για την επόμενη ταινία μου» έχει πει. «Τι καινούργια ρίσκα μπορώ να πάρω; Πόσο περισσότερο ενδιαφέροντα πράγματα έχω να πω; Ποτέ δεν κατάλαβα την ερώτηση “τώρα που έχετε κάνει κάποιες ταινίες, ποιο θα είναι το μεγάλο χολιγουντιανό σχέδιό σας;”. Είναι τόσο αμερικανική αυτή η ερώτηση και την εισπράττω ακόμα και από Ευρωπαίους. Θαρρώ ότι η σκέψη της μεγάλης χολιγουντιανής ταινίας αποδυναμώνει το προσωπικό στίγμα, και εγώ προσπαθώ πάντα να κάνω προσωπικές ταινίες».