Η μη συναίνεση των ηττημένων

Η σημερινή αντιπολίτευση προσπαθεί με όλα τα προπαγανδιστικά μέσα που διαθέτει να πείσει τους Έλληνες ότι ζουν σε καθεστώς χωρίς διάκριση των εξουσιών· συχνά, η συνθήκη περιγράφεται ως «η χούντα του Μητσοτάκη». Αλλά, καθώς η αριστερά και η λαϊκή δεξιά δεν πιστεύουν στην ανεξαρτησία των εξουσιών και στην αυτόνομη λειτουργία των μη κυβερνητικών αρχών, το επιχείρημα καταρρέει: στην πραγματικότητα, διαμαρτύρονται επειδή το σύστημα της δικαιοσύνης δεν τους κάνει όλα τα χατίρια. Πιθανώς, τους κάνει τα μισά: αν και τα δικαστήρια παραμένουν πολιτικά ουδέτερα όπως οφείλουν, το πνεύμα της αριστεράς επηρεάζει όλους τους τομείς – της δικαιοσύνης μη εξαιρουμένης. Μικρή ένδειξη είναι το ότι επί σειρά ετών γίνονταν δεκτές οι μηνύσεις του κ. Παναγιώτη Δημητρά, γνωστού και ως «εθνικού μηνυτή», εναντίον πολλών δημοσίων προσώπων –ενώ ίσως θα έπρεπε να αρχειοθετούνται ως αβάσιμες ή ως προϊόντα κοινωνικού μίσους.

Όσο για την υπόθεση των Τεμπών –από τραγωδία, το πολύνεκρο δυστύχημα εξελίχθηκε σε «υπόθεση»– η οποία συνοδεύτηκε από κραιπάλη ψευδολογίας και μπουρδολογίας, απέδειξε ότι οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν διδαχθεί στο σχολείο, στην οικογένεια και στην ευρύτερη κοινωνία τις στοιχειώδεις αρχές της πολιτικής αγωγής. «Τα Τέμπη» έγιναν η τέλεια αφορμή για να αμφισβητηθεί η ίδια η ουσία της δημοκρατίας στην Ελλάδα, ιδιαίτερα από εκείνους που δεν είναι αφοσιωμένοι στο δημοκρατικό πολίτευμα. Έτσι, διάφοροι πουτινικοί, ισλαμόφιλοι, θαυμαστές υβδριδικών καθεστώτων, ανοκρατιών και τρομοκρατικών ομάδων «για τον καλό σκοπό», απορρίπτουν, με ποικίλες αφορμές –προπάντων με αφορμή τη «συγκάλυψη»– τον θεμελιώδη κανόνα της δημοκρατίας: την αποδοχή των εκλογικών αποτελεσμάτων. Για μια ακόμα φορά δηλαδή, εφόσον στην Ελλάδα, αμέσως μετά τις εκάστοτε βουλευτικές εκλογές συνηθίζουμε να ζητούμε άλλες, «πρόωρες», με την ελπίδα ότι το αποτέλεσμα θα διαφέρει κι ότι θα μας συμφέρει.

Τέτοιες αμφισβητήσεις έχουν καταγραφεί σε πολλές αυταρχικές χώρες –στη Βενεζουέλα, στη Ζιμπάμπουε, στη Μιανμάρ, στην Ταϋλάνδη· το 2020 στις ΗΠΑ, συμμορίες τραμπιστών, που έχαψαν το παραμύθι του Fox News, του Newsmax και του OANN, αμφισβήτησαν το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών αποκαλύπτοντας τη βαρβαρότητα των αμερικανικών πολιτικών ηθών. Μέσω αυτών των ηθών, που μοιάζουν με τα δικά μας, επανεξελέγη ο Ντόναλντ Τραμπ ο οποίος συμβάλλει στην υποχώρηση των ελέγχων και ισορροπιών και υπονομεύει την ανεξαρτησία των θεσμών και τη διάκριση των εξουσιών. Για πολιτικούς όπως ο Ντόναλντ Τραμπ (ή ο Ζαΐρ Μπολσονάρου), αλλά και για πολλούς στην αριστερά, το Κόμμα και ο αρχηγός είναι αυτοί που δικαιούνται να νομοθετούν, να δικάζουν, να αστυνομεύουν και να εκτελούν τις αποφάσεις.

Ωστόσο, όπου τα δικαστήρια και οι ανεξάρτητες αρχές (Υπηρεσία Διαφάνειας, Στατιστική Υπηρεσία, Ρυθμιστική αρχή ΜΜΕ, Ελεγκτικό Συνέδριο, Επιτροπή Ανταγωνισμού κτλ) είναι κομματικοποιημένες, η διάκριση των εξουσιών αδειάζει από περιεχόμενο και η κυβέρνηση μετατρέπεται σε καθεστώς: συμβαίνει στην Κίνα, συμβαίνει στη Βόρεια Κορέα, συμβαίνει στη Ρωσία και στη Λευκορωσία· συμβαίνει εν μέρει και σε χώρες με δημοκρατικό πολίτευμα αλλά χωρίς στέρεους θεσμούς και ακέραιο πολιτικό ήθος. Στην Ελλάδα πάντως, παρά την εκτεταμένη ευνοιοκρατία (δεξιά και αριστερά), κανένα κόμμα δεν έχει αλώσει τον κρατικό μηχανισμό: οι θεσμοί είναι πράγματι ασθενικοί, οκνηροί και δυσλειτουργικοί· αλλά, όπου είναι κομματικοποιημένοι, κλίνουν συνήθως προς την αριστερά· η αριστερά κατέχει το ιστορικό αφήγημα και το λεξιλόγιο της καθημερινότητας: «καρτέλ σε ενέργεια και σούπερ μάρκετ», «ολιγοπώλια», «αισχροκέρδεια», «ρατσισμός», «αυταρχισμός», «αστυνομοκρατία», «φτωχοποίηση»· και ως απάντηση, «πολιτική ανυπακοή», «συμπερίληψη», «προστασία ευπαθών ομάδων». Με αυτό το λεξιλόγιο κατασκευάζει τον φανταστικό κόσμο της «χούντας» καθιστώντας απαραίτητες τις εκλογές –«νωπή εντολή»!– που θα επανορθώσουν την πολιτική εκτροπή και θα μας απαλλάξουν από τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα.

Στη χώρα μας υπάρχει μόνιμο πρόβλημα μη συναίνεσης των ηττημένων στις εκλογές. Η αριστερά, που πιστεύει ότι καμιά άλλη παράταξη δεν νομιμοποιείται να κερδίζει τις εκλογές –όσο αυτές διενεργούνται προτού επικρατήσει ο σοσιαλισμός– επιμένει ότι όλες οι νίκες της «δεξιάς» είναι αποτέλεσμα χειραγώγησης: άλλοτε τρομοκρατίας, άλλοτε νοθείας, άλλοτε παραπλάνησης, στην οποία συμμετέχουν, αδιαλείπτως, ξεπουλημένοι δημοσιογράφοι και διεφθαρμένοι προπαγανδιστές. Η διαρκής αμφισβήτηση του εκλογικού αποτελέσματος συνοδεύεται, εκτός από την ιδεολογική και ηθικολογική πόλωση (Καλοί εναντίον Κακών), από το φαινόμενο της αδιάκοπης προεκλογικής εκστρατείας κατά την οποία τα κόμματα δεν συνεργάζονται στα νομοθετικά σώματα αλλά συμπεριφέρονται συνθηματολογικά εμποδίζοντας τη λειτουργία του Κοινοβουλίου και των θεσμών. Πρόκειται για σοβαρή παθολογία: η ρητορική «Φύγετε!», η απαξίωση του Κοινοβουλίου, η διασπορά υποψιών δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας· για εξωφρενικά αφηγήματα που πείθουν το κοινό ότι η χώρα βυθίζεται στο έρεβος.

Η προπαγάνδα δεν είναι στοιχείο έντιμης αντιπολίτευσης. Το να καθυβρίζεις κυβερνητικά στελέχη και αληθινούς ή αντιληπτούς «νεοφιλελεύθερους» –εξισώνοντάς τους παραλλήλως με την ακροδεξιά ή με τον φασισμό– δεν φέρνει αποτέλεσμα πέρα από την ανάδειξη μιας διπλής πραγματικότητας, από το επίμονο αίσθημα ότι δεν ζούμε όλοι οι Έλληνες στο ίδιο σύμπαν. Όλες οι εκδοχές της ελληνικής αριστεράς, μαζί με τους αλλόκοτους εθνικιστές που έχουν αποκτήσει βήμα και λόγο, χρησιμοποιούν εναλλακτικά δεδομένα· σε τέτοια υπερβολή ώστε αρχηγοί κομμάτων που υστερούν στις δημοσκοπήσεις δηλώνουν έτοιμοι να κυβερνήσουν. Ουδείς ενδιαφέρεται για την ομαλότητα και για το συναινετικό κλίμα που θα διευκόλυνε τις ρυθμίσεις και τις μεταρρυθμίσεις.

Δεν είμαστε η μοναδική νοσηρή δημοκρατία που χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό πόλωσης κι από απουσία διακομματικής εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Η ιδιαιτερότητά μας έγκειται στο ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι ευκαιριακή, όπως ήταν, για παράδειγμα, εκείνη της Βρετανίας επί πρωθυπουργίας του Μπόρις Τζόνσον ή όπως είναι σήμερα εκείνη της Γαλλίας και των ΗΠΑ· ότι, αντιθέτως, είναι μέρος της ιστορίας μας. Το στοίχημα της δημοκρατίας δεν είναι μόνο η εξασφάλιση μιας πλειοψηφίας –συνήθως οριακής στον σύγχρονο κόσμο: έχει παρέλθει η εποχή των μαζικών πλειοψηφιών– που να μπορεί να κυβερνήσει. Το στοίχημα της δημοκρατίας είναι η εξασφάλιση μιας μειοψηφίας που να δείχνει ανοχή και κάποιο βαθμό συνεργατικότητας.