Το συναίσθημα και η δημοκρατία
Είναι εδώ και χρόνια που στον πολιτικό λόγο κυριαρχεί το συναίσθημα. Αλλοτε σε έξαρση, άλλοτε πιο τιθασευμένο, άλλοτε εκφράζεται με παράπονο, άλλοτε με «ιερή οργή» αλλά ποτέ δεν είναι σε πλήρη καταστολή. Από την άλλη, αν ο πολιτικός λόγος είναι αποστραγγισμένος από συναίσθημα, είναι «ξύλινος», αποστειρωμένος, δεν «φτάνει στην πλατεία». Το θέμα είναι οι αναλογίες. Διότι όταν το συναίσθημα υπερτερεί της λογικής και του ρεαλισμού που πρέπει να διέπει την πολιτική (αν συμφωνήσουμε με τη φράση που αποδίδεται στον Μπίσμαρκ, δηλαδή ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού άρα της πραγματοποίησης) τότε ξεπέφτουμε στο μελό. Πολύ καλό για τις ταινίες της Κλακ Φιλμς με τον Νίκο Ξανθόπουλο ή τα μυθιστορήματα της Ιωάννας Μπουκουβάλα Αναγνώστου, αλλά μάλλον προβληματικό όταν χρησιμοποιείται ως Δούρειος Ιππος και διαμορφώνει τάσεις και ρεύματα. Να το πω πιο σχηματικά; Η πολιτική όχι μόνο μπορεί αλλά και πρέπει να παράγει συναίσθημα. Το συναίσθημα δεν μπορεί να παράγει πολιτική ακόμη και όταν φαίνεται ότι έτσι πρέπει. Ή το αντίθετο.
Να θυμηθούμε τι είχε καταφέρει ο αντιμνημονιακός λόγος και η καλλιέργεια της έξαρσης του συναισθήματος την περίοδο των πάνω και κάτω πλατειών; Να πείσει τον μέσο Ελληνα και τη μέση Ελληνίδα, τον μικροεπιχειρηματία, τη δημόσιο υπάλληλο, τον φοιτητή ότι η Μέρκελ και ο Σόιμπλε είχαν κάτι μαζί του, με εκείνον ή εκείνη προσωπικά. Αυτή η συναισθηματική προσέγγιση συσπείρωνε πλήθη και δημιουργούσε συνθήματα, προκαλούσε εντυπώσεις αλλά δεν θα μπορούσε να έχει πρακτικό αποτέλεσμα. Διότι θυμάμαι ότι τότε έλεγαν πως αν κάνουν πέντε, έξι, εφτά εκατομμύρια Ελληνες μήνυση στη Μέρκελ θα βρίσκαμε το δίκιο μας και μπλα μπλα μπλα.
Θα το πω και πάλι σχηματικά. Η «φωνή» ενός πολιτικού ή ενός κόμματος καλό είναι σε πρώτη διατύπωση να συγκινεί ώστε να είναι ελκυστικός, αλλά, στη συνέχεια, θα πρέπει να πείθει. Διότι αν μείνει στη συγκίνηση, αν εγκατασταθεί στο θυμικό και δεν κάνει ρούπι από εκεί, αρχίζει να χτίζεται τούβλο τούβλο το τείχος του λαϊκισμού. Εκεί ακριβώς που σπάει τα μούτρα της η κυβερνησιμότητα. Αυτό ακριβώς δηλαδή που εννοούσε η Αννα Διαμαντοπούλου όταν είπε την περασμένη εβδομάδα ότι το ΠΑΣΟΚ δεν θα πρέπει να γίνει παρακολούθημα της Ζωής Κωνσταντοπούλου ή της Μαρίας Καρυστιανού. Να τσιγκλάει δηλαδή αποκλειστικά το συναίσθημα χωρίς να έχει συγχρόνως και κυβερνητικό σχέδιο. Και έπεσαν όλοι να τη φάνε. Κυρίως εσωκομματικά.
Η Κορτές και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
Ναι, ο πολιτικός λόγος χωρίς συναίσθημα είναι πολύ πιθανόν να γίνει κυνικός (και ο κυνισμός στην πολιτική, ακόμη και όταν λέει αλήθειες, είναι καταστροφικός, έχουμε δει σπουδαίες πολιτικές καριέρες να στιγματίζονται λόγω αυτού). Προσωπικά όμως βρίσκω εξίσου κυνικό το να ομολογεί ένας πολιτικός ότι στοχεύει αποκλειστικά στο συναίσθημα. Οπως η Αλεξάντρια Οκάσιο Κορτές, μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ, όταν, πριν από χρόνια, σε τηλεοπτική εκπομπή, ο συνομιλητής της τής υπέδειξε τα λάθη στα στοιχεία που παρουσίαζε, απάντησε: «Δεν με ενδιαφέρει η ακρίβεια των στοιχείων αλλά το συναίσθημα που προκαλούν».
Από την άλλη είναι η φορτισμένη συναισθηματικά φράση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, μια από τις πιο διάσημες στη σύγχρονη Ιστορία της Πολιτικής, το «I have a dream» που είπε στις 29 Αυγούστου του 1963 στην Ουάσιγκτον. Είχε όμως προηγηθεί μια μεστή ομιλία εμπνευσμένη από τη Διακήρυξη Χειραφέτησης που είχε εκφωνήσει ο Αβραάμ Λίνκολν πριν από εκατό χρόνια. Και όταν, στον τέλος, η Μαχάλια Τζάκσον τού φώναξε «Πες τους το όνειρο Μάρτιν» παρέκκλινε από το γραπτό κείμενο και έκανε έναν επίλογο αρχίζοντας από αυτήν τη φράση που έμεινε στην Ιστορία ακριβώς επειδή το συναίσθημα υπηρέτησε την αξιακή θέση και όχι το αντίθετο.