Τα τελευταία 20 χρόνια άλλαξαν τον τρόπο που ζούμε – Η επιστήμη εξηγεί γιατί δεν συγχωρούμε την αγένεια
Οι κοινωνικοί κανόνες είναι οι αόρατες γραμμές που καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας. Δεν υπάρχουν σε νόμους, δεν τους μαθαίνουμε επίσημα, όμως όλοι τους αναγνωρίζουμε και τους ακολουθούμε. Είναι οι κανόνες που μας λένε να περιμένουμε στη σειρά, να μην διακόπτουμε όταν μιλά κάποιος άλλος, να χαιρετάμε με τον «σωστό» τρόπο. Κι όμως, αυτοί οι κανόνες δεν είναι ίδιοι παντού, ούτε μένουν αμετάβλητοι στον χρόνο.
Μια νέα μεγάλη έρευνα από Σουηδούς επιστήμονες, με περισσότερους από 25.000 συμμετέχοντες σε 90 διαφορετικές κοινωνίες, δείχνει πόσο έχουν αλλάξει οι αντιλήψεις μας μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, στις περισσότερες χώρες οι κοινωνικοί κανόνες γίνονται πιο χαλαροί. Οι άνθρωποι σήμερα νιώθουν μεγαλύτερη ελευθερία να εκφραστούν και να συμπεριφερθούν όπως επιθυμούν, χωρίς να φοβούνται ότι θα κριθούν αυστηρά.
Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση. Καθώς μεγαλώνει η ανεκτικότητα σε πολλές καθημερινές συμπεριφορές, γίνεται ταυτόχρονα πιο αυστηρή η στάση μας απέναντι στην αγένεια, την έλλειψη σεβασμού και τις «ανεπίτρεπτες» συμπεριφορές. Με απλά λόγια, οι κοινωνίες μπορεί να ανέχονται περισσότερο το διαφορετικό, αλλά δεν συγχωρούν τόσο εύκολα το προσβλητικό.
Οι ερευνητές εξηγούν ότι αυτό συνδέεται με τα ηθικά θεμέλια κάθε κοινωνίας. Άλλες κουλτούρες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην ατομική ελευθερία και στην προστασία των δικαιωμάτων του ατόμου, ενώ άλλες προτάσσουν την συνοχή της ομάδας και την «καθαρότητα» των ηθών. Εκεί όπου κυριαρχεί η ελευθερία και η φροντίδα για τους άλλους, οι κανόνες είναι πιο χαλαροί γενικά, αλλά αυστηροί ως προς το να μη βλάπτεται ή υποτιμάται κανείς. Αντίθετα, σε πιο παραδοσιακές κοινωνίες, οι άγραφοι κανόνες είναι συνολικά σφιχτοί και ρυθμίζουν ακόμα και τις πιο δευτερεύουσες συμπεριφορές.
Το ενδιαφέρον είναι ότι, παρά τις διαφορές, όλοι δείχνουν να κινούνται προς μια κοινή κατεύθυνση: λιγότερα ταμπού στην έκφραση, μεγαλύτερη έμφαση στον σεβασμό του άλλου. Σε μια εποχή όπου οι κοινωνίες αναμειγνύονται περισσότερο από ποτέ, αυτή η σύγκλιση ίσως αποτελεί μια αθόρυβη πρόοδο που δεν παρατηρούμε καθημερινά.
Οι κοινωνικοί κανόνες θα συνεχίσουν να αλλάζουν. Το ζητούμενο είναι να μη χάσουμε το βασικό μήνυμα που φαίνεται να κερδίζει έδαφος παγκοσμίως: περισσότερη ελευθερία για όλους, χωρίς να ξεχνάμε την ευγένεια και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.