Η κατάρα του Γολιάθ

Σε μια συνέντευξη που έδωσε το 2019 με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Upheaval», ο γνωστός αμερικανός βιολόγος Τζάρεντ Ντάιαμοντ προέβλεψε ότι αν συνεχιστεί η μη βιώσιμη διαχείριση πόρων όπως οι τόποι αλιείας, τα αγροκτήματα, τα δάση ή το πόσιμο νερό, οι πιθανότητες ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε σήμερα να έχει καταρρεύσει μέχρι το 2050 φτάνουν το 49%. «Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε», είπε, «δεν είναι να αρχίσουν να καταρρέουν οι κοινωνίες μία-μία, αλλά λόγω της παγκοσμιοποίησης να καταρρεύσει ολόκληρος ο κόσμος».

Λιγότερο απαισιόδοξος, κάτι που δεν τον κάνει αισιόδοξο, εμφανίζεται στο βιβλίο του «The Precipice» (2020) και ο φιλόσοφος της Οξφόρδης Τόμπι Ορντ, εκτιμώντας ότι οι πιθανότητες να εξαλειφθεί η ανθρωπότητα αυτόν τον αιώνα φτάνουν το 17%.

Στον Λιουκ Κεμπ δεν αρέσουν τέτοιου είδους στατιστικές προβλέψεις, τις βρίσκει αναξιόπιστες. Στο τελευταίο κεφάλαιο του νέου του βιβλίου όμως, που τιτλοφορείται «Η κατάρα του Γολιάθ: η ιστορία και το μέλλον της κατάρρευσης των κοινωνιών», ο ερευνητής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ δεν αποφεύγει να σημειώσει κι αυτός ότι παίζουμε ρώσικη ρουλέτα με την ύπαρξή μας και ότι οι πιθανότητες μοιραίων γεγονότων όπως ένας πυρηνικός πόλεμος ή μια κατασκευασμένη πανδημία είναι μεγαλύτερες από ποτέ. «Είμαστε επιβάτες σε ένα ταξίδι που είναι πιθανό να τελειώσει με αλυσίδες ή με εξελικτική αυτοκτονία» γράφει. «Ο Παγκόσμιος Γολιάθ μας θα πεθάνει με εκρηκτικό τρόπο αν δεν τον σκοτώσουμε πρώτοι εμείς».

Ποιος είναι ο «Γολιάθ» στον οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας; «Μια συλλογή ιεραρχιών στο πλαίσιο της οποίας ορισμένα άτομα κυριαρχούν επί των υπολοίπων με σκοπό τον έλεγχο της ενέργειας και της εργασίας». Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα, γράφει η Λίντα Κίνστλερ στο τελευταίο τεύχος του «New York Review of Books», είναι η Jenne-Jeno, μια αρχαία πόλη στο σημερινό Μάλι που εξαφανίστηκε γύρω στο 1400 μ.Χ. Ο «Γολιάθ» εμφανίστηκε εκεί όταν οι κάτοικοι έχτισαν ένα τείχος γύρω από το αστικό κέντρο που χώριζε όσους ήταν μέσα από αυτούς που βρίσκονταν εκτός της αγροτικής περιμέτρου. Ενας αρχηγός απέκτησε τον έλεγχο της περιτειχισμένης πόλης κι έκτισε ένα παλάτι, το οποίο, όταν η περιοχή επλήγη από πλημμύρες, μετέφερε στη γειτονική Τζενέ. Ορισμένες οικογένειες τον ακολούθησαν, δηλώνοντας υποταγή, οι περισσότερες όμως απλώς εγκατέλειψαν την περιοχή, η οποία σε μερικούς αιώνες ερήμωσε.

Αλλα παραδείγματα είναι η Καόκια, μια τεράστια πόλη που βρισκόταν πριν από χίλια χρόνια στο σημερινό Ιλινόι και εγκαταλείφθηκε λόγω των πλημμυρών και της ξηρασίας, και η Μόντε Αλμπάν, μια πόλη στη σημερινή μεξικανική πολιτεία της Οαχάκα που εξαφανίστηκε όταν οι κάτοικοί της «ψήφισαν με τα πόδια» και την εγκατέλειψαν τον έβδομο αιώνα.

O «Γολιάθ» έχει πλήξει σχεδόν κάθε κοινωνία που έχει υπάρξει – γράφει ο Κεμπ – και σήμερα απειλεί να καταστρέψει τη δομή της σύγχρονης ζωής σε όλον τον κόσμο. Η κατάρα του συνίσταται στο ότι οι κοινωνίες που έχουν κτιστεί με βάση την κυριαρχία, τον πλούτο και την εξουσία περιέχουν τους σπόρους της καταστροφής τους.

Ο βρετανός ερευνητής έψαξε 5.000 χρόνια ανθρώπινου πολιτισμού, από τη Μεσοποταμία ως τη Σομαλία, και διαπίστωσε ότι οι κοινωνίες έχουν καταρρεύσει πολλές φορές. Κι αν οι αρρώστιες και η πείνα έπλητταν πάντα δυσανάλογα τους φτωχούς, όσοι επιβίωναν ανακάλυπταν ότι βρίσκονταν σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση απέναντι στα αφεντικά και τους γαιοκτήμονες, αφού είχαν να ανταγωνιστούν με λιγότερους.

Στην Υστερη Εποχή του Χαλκού, για παράδειγμα, μπορεί οι σεισμοί, η ξηρασία και η εμπορική αναταραχή να προκάλεσαν το τέλος της αιγυπτιακής, της μυκηναϊκής και της χετταϊκής αυτοκρατορίας, αυτοί που επέζησαν όμως άρχισαν να κερδίζουν σε ύψος και να έχουν καλύτερη υγεία. Οσοι γλίτωσαν από τη μαύρη πανώλη, πάλι, είχαν διπλάσια αγαθά, από πλοία μέχρι γη, ενώ αυξήθηκε και ο μισθός τους.

Αφού δεν μπορούμε λοιπόν να εμποδίσουμε το κακό, ας καθίσουμε να το απολαύσουμε; Οχι, ο Κεμπ δεν λέει αυτό. Ζητεί, αντιθέτως, από τους αναγνώστες να κατανοήσουν το φονικό κοκτέιλ των ανισοτήτων, των ανταγωνισμών και των εξορύξεων που επισπεύδει την κατάρρευση των κοινωνιών. Και προειδοποιεί ότι αν οι πολίτες δεν ξεσηκωθούν και δεν συγκροτήσουν μια στρατιά από «Δαβίδ», η δημοκρατία θα διαλυθεί, και μαζί της θα διαλυθεί ο κόσμος.

Λιουκ Κεμπ

Ο νέος λεηλατήσιμος πόρος

Η σημερινή συσσώρευση πολιτισμικής, οικονομικής και πολιτικής επιρροής στα χέρια ανθρώπων όπως ο Ιλον Μασκ και ο Τζεφ Μπέζος δημιουργεί ένα περιβάλλον που θυμίζει τις ακρότητες της Χρυσής Εποχής και του Μεσοπολέμου, σημειώνει ο ερευνητής του Κέντρου για τη Μελέτη του Υπαρξιακού Κινδύνου στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Ενας νέος «Σίλικον Γολιάθ» αναδύεται, που αποτελείται από τεχνολογίες μαζικής παρακολούθησης, τεχνητή νοημοσύνη, κέντρα δεδομένων, αλλά και τα δεδομένα τα ίδια, «έναν νέο κρίσιμο λεηλατήσιμο πόρο». Οποιος αρνείται να δουλέψει για τους «άρχοντες της καταστροφής» (εργαστήρια τεχνητής νοημοσύνης, εταιρείες ορυκτών καυσίμων, κατασκευαστές όπλων), όποιος εντάσσεται σε ένα συνδικάτο, αντιστέκεται στις σχέσεις κυριαρχίας ή προσπαθεί να προστατεύσει τη δημοκρατία «γίνεται άλλη μια πέτρα που εκτοξεύεται στον Γολιάθ. Και κάθε ρωγμή στο κρανίο του τελευταίου είναι ένα παράθυρο για την ελευθερία».