Μπρεζνιεφική στασιμότητα και μεγαλορωσικός πουτινισμός
Στις 25 προς 26 Δεκεμβρίου του 1991 διαλύθηκε η Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, η γνωστή μας Σοβιετική Ενωση. Στο Κρεμλίνο αυτή την ημέρα του Δεκεμβρίου υπεστάλη για τελευταία φορά η σημαία αυτής της χώρας. Πώς τα φέρνει η Ιστορία! Ηταν πάλι Δεκέμβριος (30-12-1922), όταν αυτή ανυψώθηκε για πρώτη φορά σε μια χώρα που, αν και οι ηγέτες της κήρυτταν τον διεθνισμό, ακολουθούσε μια ευθέως και πλαγίως ιμπεριαλιστική γραμμή. Τα περίφημα εγχειρίδια της Ιστορίας της Σοβιετικής Ενωσης και του Κομμουνιστικού της Κόμματος, βυθισμένα στην ιδεολογία του παν-ρωσισμού, επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Ο σημερινός ευρασιανισμός έχει τον πρόγονό του σ’ όσα διδάσκονταν οι σοβιετικοί πολίτες στην, υποτίθεται, διεθνιστική χώρα. Να ήταν μόνο αυτό; Ηταν και η καταπίεση των λαών που αποτελούσαν τη Σοβιετική Ενωση. Και όταν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αυτή έγινε κυρίαρχη και στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, όποτε κάποιος λαός (Ανατολική Γερμανία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία) σήκωνε κεφάλι, ζητώντας επί της ουσίας την ανεξαρτησία του, είχε να κάνει με τα σοβιετικά τανκς. Με τα τανκς και τα ντρόουν του διαδόχου της Σοβιετικής Ρωσίας, όμως, έχουν να κάνουν και οι λαοί (Τσετσενία, Οσετία, Γεωργία, Υπερδνειστερία και κυρίως Ουκρανία) που σήμερα επίσης ζητούν να καθορίζουν μόνοι τους τα δικά τους θέματα.
Το κράτος που προέκυψε από την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης σε πολλά πράγματα είναι ίδιο και σε μερικά χειρότερο απ’ αυτό που προηγήθηκε αυτού. Κατά συνέπεια, ο Μεντβέντεφ που, όπως γράφει ο Αλέξης Τσίπρας στην Ιθάκη, δεν καταλάβαινε γιατί κάποιοι υπουργοί της ελληνικής κυβέρνησης τον αποκαλούσαν σύντροφο, υποκρινόταν πως δεν καταλάβαινε το γιατί. Καταλάβαινε, και πολύ καλά. Το σύστημα Πούτιν έχει πολλά κοινά με αυτό της τσαρικής Ρωσικής Αυτοκρατορίας και με αυτό της μπολσεβίκικης Ρωσίας. Το σημερινό οργανωμένο έγκλημα σε συνεργασία με το κράτος, η οικονομική υπανάπτυξη, η κρατική μαφιόζικη οικονομία, το σύμπλεγμα κατωτερότητας σε συνδυασμό με την αίσθηση του αυτοκρατορικού παρελθόντος και μεγαλείου, ο αντιδυτικισμός και ο ιστορικός αναθεωρητισμός, ο ευρασιανισμός και ο πανσλαβισμός, ο ιστορικός μεγαλισμός ήταν στοιχεία τόσο του τσαρισμού όσο και της μεγάλης «Σοβιετικής Πατρίδας όλων των λαών». Οι τσαρικοί εκτοπισμοί, οι εθνοκαθάρσεις πληθυσμών (οι Ελληνες της Ρωσίας κάτι παραπάνω γνωρίζουν περί τούτου) και η μετακίνηση των συνόρων έγιναν πρακτικές της Σοβιετικής Ρωσίας, άξιος συνεχιστής των οποίων είναι το σημερινό καθεστώς Πούτιν. Η κριτική που ασκείται σ’ αυτό δεν είναι καμία «αντιρωσική υστερία», εκτός από τις απαγορεύσεις ανάγνωσης των ρώσων κλασικών και των καλλιτεχνών να παρουσιάζονται στη Δύση. Αυτή η κριτική είναι απότοκο του δικαιολογημένου φόβου που γεννά, κυρίως στους γειτονικούς λαούς, ο μεγαλορωσικός πουτινισμός. Αυτός γεννήθηκε στα χρόνια της μπρεζνιεφικής στασιμότητας, της γραφειοκρατίας, της απαραίτητης πάντα αστυνομοκρατίας, αλλά και της μεγάλης διαφθοράς, τα χρόνια που άρχισαν να μεγαλουργούν ως κομματικοί γραφειοκράτες και υπεύθυνοι οι μετέπειτα ολιγάρχες, αλλά και ο ηγέτης τους Πούτιν.
Το 1974 προβλήθηκε, σε σκηνοθεσία Σεργκέι Μικαελιάν, το σοβιετικό φιλμ «Το πριμ». Τότε, για να καλυφθούν οι πολύ χαμηλοί μισθοί, δινόταν στους εργάτες ένα πριμ για δήθεν υπέρβαση του ετήσιου πλάνου. Εκεί καταγγελλόταν η διαφθορά των μεσαίων κομματικών τοπικών και εργοστασιακών ηγετών. Στο δε πρόσωπο του εργάτη Ποτάποφ, ο οποίος αρνήθηκε αυτό το πριμ, τονιζόταν η αγνότητα της εργατικής τάξης. Ενα φιλμ που τότε ενθουσίασε πολλούς ως δείγμα ανανέωσης του κομμουνισμού, ενώ δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα «μπρεζνιεφικό» σοβιετικό προπαγανδιστικό πυροτέχνημα. Δεν υπήρχε η παραμικρή νύξη για τον μονοκομματισμό και τον ιδεολογικό μονισμό που επικρατούσαν στη χώρα και δεν υπήρξε και καμία νύξη για την εκτεταμένη διαφθορά της ίδιας της ανώτερης ηγεσίας. Αυτής της κομματικής ανώτερης νομενκλατούρας που με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης έγινε «οικονομική ολιγαρχία». Αυτή αρχικά στήριξε τον Πούτιν ως δικό της παιδί, μέχρι αυτός ο Ρώσος Κρόνος να φάει τα ίδια του τα παιδιά. Σε αντίθεση, μια πιο σύγχρονη ταινία (2014) με τίτλο «Λεβιάθαν» του Ρώσου Αντρέι Ζβιανγκίτσεφ ασκεί αδυσώπητη κριτική στη σημερινή εξουσία στη Ρωσία.
Τίποτα δηλαδή δεν θα άλλαζε αν δεν είχε διαλυθεί η Σοβιετική Ενωση; Οχι φυσικά. Πολλά θα άλλαζαν. Κατ’ αρχάς, μερικοί στη Δύση δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να παρουσιάζονται ως κρυφοί υποστηρικτές των εισβολών Πούτιν, θα ήταν φανεροί υποστηρικτές τους, όπως τότε με την Τσεχοσλοβακία. Στη Δύση ίσως να μην είχαμε φτάσει σ’ αυτή τη μεγάλη κρίση των δημοκρατιών και δεν θα εκλέγονταν ηγέτες σαν τον Τραμπ, αφού ο εχθρός θα ήταν ακόμα προ των πυλών. Ισως όμως και οι ανισότητες να μην είχαν αυξηθεί σ’ αυτό τον μεγάλο βαθμό, αφού ακόμη και αυτή η Σοβιετική Ενωση λειτουργούσε ως μπαμπούλας κατά της ασυδοσίας του μεγάλου και ανεξέλεγκτου καπιταλισμού – καζίνο. Οπως όμως δείχνει το παράδειγμα της «κομμουνιστικής» Κίνας, η παγκοσμιοποίηση θα συνέχιζε να αναπτύσσεται και ίσως να μην είχαμε καν τη σημερινή τάση επιστροφής στα εθνικά κράτη. Και αν το ευτύχημα της διάλυσης ήταν πως οι λαοί της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης απαλλάχθηκαν από τις δικτατορίες που τους κυβερνούσαν, μια λιγότερο νεοφιλελεύθερη διαχείριση της μετάβασης από τον «σοσιαλισμό» στον καπιταλισμό ίσως να είχε αποτρέψει τη σημερινή άνοδο της Ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη.