Այսօր Շուշիի ազատագրման օրն է. Արցախի ազատագրման տեսանկյունից այն ամենակարևոր կետն էր. կարծիքներ
Լուսանկարը՝ hetq.am-ի
Մայիսի 8–ը մայիսյան եռատոնի հաղթանակների համար նշանակալից օր է. 26 տարի առաջ այս օրը ազատագրվեց Շուշին: Նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ այս փաստը բեկումնային էր: Շուշիի ազատագրումն իրականացվեց «Հարսանիք լեռներում» օպերացիայով:
Շուշիի ազատագրման գլխավոր դերակատարներից մեկը՝ Արկադի Տեր–Թադևոսյանը (Կոմանդոս), իր հուշերում գրել էր, որ Հարսանիք լեռներում անվանումը պատահական չէր, ինքը և մյուս պատասխանատուները մարտական պլան էին ներկայացրել այդ ժամանակվա պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանին, ով ասել էր, թե անիրագործելի է այն, բայց Թադևոսյանը հակառակն էր պնդել ու խոստացել, որ Շուշին գրավելուց հետո անպայման ամուսնանալու է:
Շուշիի ազատագրման ռազմավարական նշանակությունը կարևորում են ոչ միայն զինվորականները, այլև՝ քաղաքագետներն ու պատմաբանները:
Tert.am-ի հետ զրույցում ԱԺ «Հայաստանի Հանրապետական կուսակցություն» խմբակցության պատգամավոր Միհրան Հակոբյանն ասաց, որ ինքը չի կասկածում, որ աշխարհի տարբեր երկրներ այս փայլուն գործողությունը ռազմական դասագրքերում որպես օրինակ ուսումնասիրում են:
«Շուշիի դիրքն այնպիսին է, որ այն համարյա անառիկ ամրոց էր, որը հայ մարտիկների շնորհիվ գրագետ ու շատ փայլուն գործողության հետևանքով ազատագրվեց»,- ասաց Մ. Հակոբյանը: Նա շեշտեց, որ Շուշիի ազատագրմանը մասնակցած հրամանատարների ու զինվորների անունները հայոց պատմության մեջ ոսկե տառերով են գրվում ու դեռ գրվելու են:
«Ուզում եմ նշել, որ այդ գործողության քարտեզը, որը կա, որը պատմական փաստաթուղթ է, հաստատել էր ԼՂ ինքնապաշտպանական կոմիտեի ղեկավար Սերժ Սարգսյանը: Սա փաստ է, որը որևէ մեկը չի կարողանալու ուրանալ, քանի կա հայ ժողովուրդը»,- նշեց պատգամավորը:
Շուշի բերդաքաղաքից անընդմեջ ռմբակոծությունների ու հրետակոծությունների պատճառով Ստեփանակերտի և հարակից բնակավայրերի դրությունն անտանելի էր: Ստեփանակերտը գրեթե 70 տոկոսով ոչնչացվել էր, բայց գրավումից հետո Ստեփանակերտում հարաբերական անդորր հաստատվեց: Մարդիկ դուրս եկան այն նկուղներից, որտեղ պաշտպանվում էին ռմբակոծություններից:
Պատմաբան Աշոտ Ներսիսյանն էլ Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ Շուշիի ազատագրումը տեղի ունեցավ գիտակցությամբ, որ հակառակ դեպքում դժվար էր ազատագրել Ղարաբաղը:
«Շուշիի գրավումն ամենակարևորն էր Ղարաբաղի ազատագրման տեսանկյունից: Շուշիի դիրքն այնպիսին է, որ Շուշին գրավելով ամբողջ Ղարաբաղին տիրելու հնարավորություն ես ունենում: Մեր զորահրամանատարները գրանցման ճիշտ օպերացիա իրականացրին, մարտիկներն էլ անձնազոհ եղան ու մենք հաղթանակեցինք»,- ասաց պատմաբանը:
Ներսիսյանը նշեց, թե պատմության մեջ շատ են տեսակետները՝ ինչպես և որ պահին ազատագրվեց Շուշին: Ըստ նրա՝ մի մասն ասում է, որ ազատագրման պլանը ծրագրված է եղել շատ շուտ, մյուսներն ասում են, թե Վազգեն Սարգսյանն իբրև դեմ է եղել դրան, բայց կամավորական խմբերը մշակել են ծրագիր ու իրականացրել այն:
«Մարդիկ էլ կան, ովքեր ասում են, որ սա միանգամից է եղել, նախապատրաստում չի եղել: Ամեն դեպքում դա չէ կարևորը, կարևորը փաստի գնահատումն է, որ այն գրավվեց: Իսկ գրավումն այդքան հեշտ չէր, դա մեր զինվորականների տաղանդի շնորհիվ եղավ: Շուշիի աշխարհագրական դիրքերը թույլ չեն տալիս հեշտ գրավել այն»,- մանրամասնեց պատմաբանը:
Ըստ էլեկտրոնային ազատ հանրագիտարանում զետեղված նյութերի՝ 1991թ. նոյեմբերից մինչև 1992 թ. մայիսի սկիզբը Շուշիից, Ջանհասանից, Քյոսալարից, Ղայբալուից Ստեփանակերտի վրա արձակվել է շուրջ 4740 արկ, որից մոտ 3 հազարը «Գրադ» կայանքներից։ Այդ հրետակոծությունների հետևանքով զոհվել են 111 և վիրավորվել 332 խաղաղ բնակիչներ, ավերվել է 370 բնակելի տուն և շինություն։ Շուշիի գրավումից հետո շրջանառության մեջ մտավ այն խոսքը, որ «Նա, ով տիրապետում է Շուշիին, տիրապետում է ողջ Ղարաբաղին»: