Ֆինանսական համակարգում կան բոլոր նախադրյալները կայուն զարգացման, տնտեսության ֆինանսավորման և որակյալ սպասարկման համար․ԿԲ փոխնախագահ
Անցած տարին հայաստանյան բանկերն ամփոփեցին կապիտալի և իրացվելիության բարձր պաշարով, ինչն անհրաժեշտ նախապայման է ապագա հնարավոր ցնցումների նկատմամբ ֆինանսական համակարգի դիմակայունությունը երաշխավորելու համար։ Ներկայում ֆինանսական համակարգում առկա են բոլոր նախադրյալները հետագա կայուն զարգացման, տնտեսության ֆինանսավորման և որակյալ սպասարկման համար:
«Արմենպրես»-ին տված հարցազրույցում այս մասին ասել է ՀՀ Կենտրոնական բանկի նախագահի տեղակալ Հովհաննես Խաչատրյանը։
Հարցազրույցում նա անդրադարձել է անցած տարվա ֆինանսական համակարգի խնդիրներին, գնաճի ու տնտեսական աճի, վարկերի ու ավանդների ցուցանիշներին, դրամի փոխարժեքի վրա ազդեցություններին, ընթացիկ տարվա համար կանխատեսումներին և այլ թեմաների։
-Պարոն Խաչատրյան, 2023 թվականին հիմնականում ի՞նչ գործոններ էական ազդեցություն ունեցան ՀՀ ֆինանսական համակարգի վրա՝ և դրական, և բացասական իմաստով։ Որքանո՞վ լուծվեցին ի հայտ եկած խնդիրները, և այս տարի ի՞նչ խնդիրներ չեք բացառում ֆինանսական համակարգում։
-Չնայած բոլոր դժվարություններին՝ 2023 թվականը կարելի է համարել ֆինանսական համակարգի կայուն զարգացման տարի: Հիմնական մարտահրավերը կապված էր աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային իրադարձությունների հետ:
Կարևոր է ընդգծել, որ 2023 թվականը բանկերն ամփոփեցին կապիտալի և իրացվելիության բարձր պաշարով, ինչն անհրաժեշտ նախապայման է ապագա հնարավոր ցնցումների նկատմամբ ֆինանսական համակարգի դիմակայունությունը երաշխավորելու համար: Բացի այդ, բանկային հատվածում արձանագրվեց բավարար շահութաբերություն՝ լրացուցիչ խթան հանդիսանալով ինչպես կապիտալի պաշարների ընդլայնման, այնպես էլ տնտեսության բնականոն վարկավորման համար: Ինչ վերաբերում է 2024 թվականին, ապա ֆինանսական համակարգում առկա են բոլոր նախադրյալները հետագա կայուն զարգացման, տնտեսության ֆինանսավորման և որակյալ սպասարկման համար:
- Որքա՞ն է կազմել հանրապետությունում արձանագրված գնաճն անցած տարի։ Ինչո՞վ է պայմանավորված եղել այդ ցուցանիշը և ինչպիսի՞ն է այն նախորդ տարվա համեմատ։ Այս տարվա համար ինչպիսի՞ կանխատեսումներ ունեք։
-Ըստ պաշտոնական վիճակագրության՝ 2023 թվականի դեկտեմբերին Հայաստանի Հանրապետությունում արձանագրվել է գնանկում, ինչը 12-ամսյա կտրվածքով կազմել է 0.6 տոկոս: ԿԲ-ի խորհուրդն իր քննարկումներում բազմիցս արձանագրել է, որ վերջին շրջանում գնաճի զարգացումներում էական են արտաքին հատվածից փոխանցվող գնանկումային ազդեցությունները: Դրանք դրսևորվում են հիմնականում ներմուծվող սննդամթերքի, ինչպես նաև ոչ պարենային ապրանքների մասով: Այսպես՝ օրինակ 2023 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ ներմուծված պարենի գները նվազել են 7.9 տոկոսով, իսկ ոչ պարենի մասում ունենք 0.1 տոկոս գնաճ: Սա նաև նախորդ տարիներին ձևավորված շատ բարձր գների մակարդակից աստիճանական նվազման արտացոլում է: Համավարակից հետո մենք ունեինք մի իրավիճակ, երբ միջազգային ապրանքահումքային շուկաներում գները կտրուկ բարձրացել էին՝ պայմանավորված համաշխարհային արժեշղթաների խաթարումներով, ինչը հետագայում ավելի սրվեց աշխարհաքաղաքական լարվածության ավելացմամբ: Արժեշղթաների աստիճանական վերականգնման և գործընկեր հիմնական երկրներում զսպող դրամավարկային քաղաքականության իրականացման արդյունքում միջազգային շուկաներում գներն աստիճանաբար նվազեցին, ինչն էլ արտացոլվեց նաև 2023 թվականի ՀՀ գնաճի ցուցանիշներում: Գնաճի նվազեցման վրա իր էական ազդեցությունն ունեցավ նաև 2022 թվականին դիտարկված ՀՀ դրամի արժևորումը գործընկեր երկրների արժույթների նկատմամբ:
Կարևոր է նշել նաև, որ վերջին տարիներին ՀՀ գնաճի զարգացումներում էական դերակատարում է ունեցել նաև բարձր պահանջարկը: 2022 թվականից սկսած՝ դա հիմնականում արտահայտվում էր միջազգային այցելուների մեծ ներհոսքի հետևանքով ձևավորված արտաքին բարձր պահանջարկով, ինչը որոշակի թուլացավ 2023 թվականին: Իսկ 2023 թվականին էական դարձավ շինարարության ու ծառայությունների ոլորտում ներքին պահանջարկի արագացումը: ԿԲ գործողություններն այս ողջ ընթացքում միտված են եղել կարգավորելու ավելցուկային պահանջարկը և թույլ չտալու գնաճային սպասումների հնարավոր ապախարսխման դրսևորումներ:
Ըստ ԿԲ-ի գնահատումների՝ 2024 թվականից սկսած աստիճանաբար գնաճը կավելանա և միջնաժամկետ 3 տարվա հորիզոնում կմոտենա նպատակային 4 տոկոս մակարդակին: Իհարկե, հրապարակված դրամավարկային քաղաքականության ծրագրում ներկայացված են նաև ՀՀ մակրոտնտեսական իրավիճակի զարգացման տարբեր սցենարներ, որոնք կարող են դրսևորվել ավելի բարձր գնաճային կամ ավելի ցածր գնաճային միջավայրի ձևավորմամբ: Սակայն ցանկացած սցենարի դեպքում մեկ բան հստակ է, որ ԿԲ-ն, անկախ զարգացումներից պատրաստ և հետևողական է լինելու միջնաժամկետում գնաճի թիրախի և երկրում գների կայունության նպատակի իրագործման հարցում:
-Անցած տարի ինչպիսի՞նն էին դրամի դիրքերը, ի՞նչ գործոններ են ազդել դրանց վրա:
-2023 թվականի ընթացքում, թեև ավելի մեղմ տեմպերով, սակայն հիմնականում շարունակվել են դեռևս 2022 թվականից դիտարկվող միտումները՝ պայմանավորված միջազգային այցելուների ու զբոսաշրջիկների, ինչպես նաև ֆինանսական ու կապիտալի զգալի ներհոսքով: Սա էլ արտացոլվել է դրամի փոխարժեքի արժևորման միտումներում: 2023 թվականի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին արցախյան իրադարձությունների ֆոնին շուկայում անորոշության ու մտահոգությունների որոշակի աճ գրանցվեց, ինչն էլ արտացոլվեց նաև արժութային շուկայում տատանողականության որոշակի աճով: Վերջինս, ըստ էության, կարգավորվեց, երբ անորոշությունների ֆոնը որոշակի մեղմվեց ու դրամի փոխարժեքը կայունացավ:
- Ընդհանուր առմամբ ի՞նչ էական փոփոխություններով էր առանձնանում 2023 թվականը ֆինանսական կայունության, ռիսկերի տեսանկյունից։ Որքանո՞վ հաջողվեց հաղթահարել այդ առումով առկա խնդիրներն ու դրական արդյունքներով եզրափակել տարին։ Ի՞նչ սպասել այս տարի։ Ինչպիսի՞ն են ֆինանսական կայունությանը ԿԲ-ի կողմից միտված քայլերը և նոր տարվա ի՞նչ կանխատեսումներ կան։
-Ֆինանսական կայունությանը սպառնացող ռիսկերի մասով հարկ է առանձնացնել աշխարհաքաղաքական անորոշությունների գործոնը։ Հաջորդ ռիսկը, որին ԿԲ-ը բազմիցս անդրադարձել է իր հրապարակումներում, վերաբերում է վերջին տարիներին անշարժ գույքի շուկայում հնարավոր գերտաքացման միտումներին:
Վերոնշյալ ռիսկերը հասցեագրելու նպատակով Կենտրոնական բանկը տարվա ընթացքում աստիճանաբար բարձրացրել է բանկային համակարգի կապիտալի պահանջները՝ 2023 թվականի օգոստոսից կապիտալի հակացիկլիկ բուֆերի դրույքաչափը սահմանելով 1.5 տոկոս: Հիփոթեքային վարկային ռիսկերի զսպման նպատակով դեռևս 2022 թվականից ներդրվել են վարկ/գրավ հարաբերակցության առավելագույն սահմանաչափի պահանջները (90 տոկոս դրամային վարկերի դեպքում): Այս համատեքստում հարկ է հիշատակել նաև «Արժութային կարգավորման և արժութային վերահսկողության մասին» ՀՀ օրենքում 2023 թվականին կատարված փոփոխությունները, որով արգելվեց ռեզիդենտներին արտարժութային հիփոթեքային վարկերի տրամադրումը: Նվազագույն պահանջներ մտցվեցին նաև կառուցապատման հատուկ հաշիվների մնացորդների նկատմամբ:
Ֆինանսական համակարգի կայունության ապահովմանն ուղղված ԿԲ գործողությունները 2024 թվականին կածանցվեն մակրոֆինանսական պայմաններից, անորոշություններից և համակարգային ռիսկերից։
Ամբողջական հարցազրույցը՝ սկզբնաղբյուր կայքում։