Кыргыз-тажик чек арасы: ок атуунун чоо-жайы иликтене баштады
10-мартта кыргыз-тажик чек арасында курал колдонулган чатак катталды. Такталбаган аймактагы окуядан кийин эки тараптын чек арачылары жана жергиликтүү бийлик өкүлдөрү жолугуп, абалды талкуулап, мындан ары курчутпоону макулдашты.
Кыргызстандын Чек ара кызматынын маалыматына караганда, ок атышууга жеткен чек ара жаңжалы 10-март күнү түш ченде болгон.
Мекеменин билдирүүсүндө Тажикстандын чек арачылары Баткен районунун Тескей аймагындагы тактала элек тилкеде буга чейинки багытын өзгөртүп, чек аранын башка тилкесин кайтарууга өткөнү, кыргызстандык чек арачылардан ал жерден кетүүнү талап кылганы айтылат.
Маалыматка караганда, окуя болгон жерге башка тажик аскерлери жардамга келип, көбөйүп, жаңы чектен өтүүгө аракеттенген. Бирок кыргыз тарап андайга жол бербеген. Тараптардын ок атышуусу 10 мүнөткө созулган. Кыргыз тараптан жабыркагандар болгон эмес.
Окуядан кийин эки өлкөнүн чек ара өкүлдөрү телефондон сүйлөшүп, аскерлерди окуя болгон жерден алууну жана кошумча күч-каражат тартпоону макулдашкан.
Андан кийин облустук денгээлде чек ара жетекчилеринин жолугушуусу өттү.
Чек ара кызматынын өкүлү Асылкерим Ажиев буларды маалымдады:
"Сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгында төмөндөгүдөй чечимдер кабыл алынды: Биринчиси - ар бир тарап 2022-жылдын 10-мартында курал колдонулган чыр-чатакты өзүнчө териштирүү жүргүзүп, анын алдын ала жыйынтыгын 2022-жылдын 12-мартында эки тараптын чек ара жетекчилерине берет. Экинчиси - эки тарап тең чектеш жайгашкан айылдардын жергиликтүү жашоочуларына түшүндүрүү иштерин жүргүзүүнү улантат. Кыргызстандын Баткен жана Тажикстандын Согд облустарынын башчылары бүгүндөн баштап чыр-чатактарды болтурбоо жана аларды алдын алуу боюнча тийиштүү чараларды көрө баштайт".
Сүйлөшүүлөрдүн жүрүшүндө эки тараптын аскерлеринин кыргыз-тажик мамлекеттик чек ара тилкесинде өзүн-өзү алып жүрүү эрежелерин сакташына байланышкан суроо көтөрүлдү.
Кыргызстан менен Тажикстандын чек ара өкүлдөрү чыр-чатак орун алган жерге тартылган кошумча күч, каражат жана техниканы туруктуу жайына кайтарууну макулдашты.
"Азаттыктын" тажик кызматы расмий эмес булактарга таянып, окуядан тажикстандык чек арачы каза болуп, карапайым тургун жараат алганын кабарлады.
Такталбаган аймактагы окуядан кийин сүйлөшүүгө эки тараптан тең Кадастр мамлекеттик кызматынын адистери чакыртылды. Ага чек арачылардан тышкары жергиликтүү бийлик өкүлдөрү, укук коргоо кызматтарынын райондук жетекчиликтери да катышты. Анда абалды жөнгө салуу талкууланганын Баткен районунун акими Учкунбек Жоробаев билдирди:
“Биздин аймакта азыр абал тынч, туруктуу деп айта алам. Облустук деңгээлде чек ара өкүлдөрү сүйлөшүп, жолугушуп жатышат. Биз райондук деңгээлде Тажикстандын Исфара районунун жетекчилиги жана укук коргоо органдарынын жетекчилиги менен сүйлөшүү өткөрүп жатабыз. Эл топтолгон жок. Каттамдардын баары ачык. Бизге жеткен маалымат боюнча Тажикстан тараптан бир адам жараат алганы айтылууда”.
Кыргыз тарап Тескей чек аранын тактала элек тилкесине кирерин, бирок ал аймакты кыргыз жарандары пайдаланып келгенин билдирген.
Тажикстандын расмий органдары окуя тууралуу азырынча маалымат тарата элек.
Дүйшөмбү менен чек ара боюнча сүйлөшүүлөр 20 жыл мурда башталган. Чек ара тилкесинин 60% жакыны такталган. Макулдашылбаган тилкелердин айынан эки өлкө ортосунда тез-тез чыр-чатак кайталанып келет.
Айрыкча жаз алды менен жер айдоо, сугат башталарда, жайыт, жолдун айынан пикир келишпестиктер чыгып, акыркы учурда дароо эле курал колдонгон окуялар көп каттала баштады.
Мурдагы коргоо министри Исмаил Исаков ой бөлүштү:
“Биз бардык маселени бирин-бири сыйлаган кошуна катары чечип алсак болот. Ал үчүн өзүбүздү да бир карап чыгышыбыз керек. Аларга сүйлөшүүгө барганда билимдүү болуп, ар бир мыйзамды, келишимдерди, аргументтерди айта алгандай болушубуз керек. Качан биз өзүбүздүн жогорку деңгээлибизди көрсөтүп сыйлай билсек, алар да сыйлап баштайт. Өз ара түшүнүшүү жана жогорку маданияттуулук менен кайрымдуу кошуналардын мамилесине жетишибиз керек. Алдыда сугат мезгили башталат. Суу тартыштыгы жакынкы жылдары күчөйт. Калктын саны көбөйүп жатат. Алар да жашашы керек. Келишимдер бар. Бербей койо албайбыз. Ошол маселелерди карап чыгып, союз мезгилиндеги келишимдерди жокко чыгарып, кайрадан жазып чыгыш керек болчу.
Ок атууларга геосаяий кырдаал да таасир этип коюшу мүмкүн. Украина менен Орусиянын ортосундагы кагылышууну көрүп турасынар. Ким күчтүү болсо, күч менен басып алса болот экен дегендей таасир жүрүп кетиши ыктымал. Ошон үчүн жоопкерчилик менен ортодо сый болгондой ымалага жетишишибиз керек”.
Эки мамлекеттин чек арасынын тактала элек 370 чакырымдай тилкесинин айынан чек арадагы абал улам чыңалып турат.
2021-жылдын жазында Баткенде, кыргыз-тажик чек арасындагы куралдуу кагылышта 36 кыргызстандык курман болгон, үйлөр, социалдык объектилер жарактан чыккан. Тажикстан 19 жараны каза болгонун билдирген. Эки өлкө бирин-бири айыптап, кылмыш иштерин козгошкон.
Кийин сүйлөшүүлөр уланып, эки тараптуу жыйындарды пландуу негизде өткөрүп туруу макулдашылган.
Быйыл 27-январда Баткендеги кыргыз-тажик чек арасында кайрадан чыр чыгып, ок атышууга чейин жеткен. Ал чатакта Кыргызстандан 12 жаран жараат алса, тажик тарап эки жараны набыт болуп, дагы 10 адам жараат алганын айткан. Бул жолу да тараптар бири-бирин айыптаган билдирүүлөрдү жасаган.