Үйлүү болуу үмүтүн сууткан бюрократия
Жогорку Кеңештеги эки фракция Мамлекеттик ипотекалык компаниядан турак жай үчүн насыя алуунун шарттарын талкуулады. Бул компания иштей баштаган 2016-жылдан бери алты миңден ашык киши үйлүү болду. Расмий эсепте Кыргызстанда 200 миңдей адам турак жайга муктаж. Мындай жүрүш менен маселе качан чечилери белгисиз.
Ал эми мамлекеттен ипотекага батир алууну каалагандар бир жагынан документ топтоо татаал экенин, экинчи жагынан айлыктын көзүн карап иштегендердин акчасы жетпей жатканын айтышат.
Ипотека алуунун түйшүгү
Ош шаарынын тургуну Элзара Карагулова жолдошу экөө тең мектепте мугалим болуп иштейт. Айлыктан айлыкка жашаган педагогдордун үй-бүлөсүнүн 2020-жылдан бери Мамлекеттик ипотекалык компаниядан батир алуу аракетинен жыйынтык чыга элек. Алар биринчи “Арзан турак жай 2015-2020” программасына чуркап ал ишке ашпай калган. Эми “Менин үйүм 2021-2026” долбооруна арыз берип анын жыйынтыгын күтүп жатышат. Мугалим мамлекеттен ипотекага батир алуунун толгон-токой түйшүгү тууралуу айтып берди.
“Жакшы түшүнө албай Мамлекеттик ипотекалык компанияга чалсак, эч ким жооп берген жок. Анан барып 29-мартта гана катталдык. Бирок тизмеден карап, өзүбүздү таппай атабыз. Документ тапшыруу аябай татаал. Документтерди бир айда чогултуп өткөрүп жетишип калышың керек. Бир күн өтүп кетсе да кайра кагаз топтоого туура келет. Жашы өтүп калгандарга андан да кыйын экен. Ипотекалык компанияга ай сайын каражат төккөнгө акчабыз жетчүдөй болуп турат. Бирок баштапкы төлөмгө каражат жок. Мисалы, биз айлык алып аны бир күн ичинде коротобуз да 25-26 күн башка кирешебиз жок. Ошондуктан каражат топтой албайсың”.
Элзара Карагулованын үй-бүлөсүнө окшоп ушул тапта Кыргызстанда миңдеген адам ипотекага үй алуу үчүн аракет кылууда. Жогорку Кеңештин “Ата-Журт Кыргызстан” фракциясы 17-июндагы жыйынында ушул маселени талкуулады.
Канат Иманов жетектеген “Кыргызстандагы насыя алуучулар” коомдук бирикмеси мамлекеттен ипотекага насыя ала албай жүргөн ондогон адамдын башын бириктирет. Алар кредит алуунун шарттарын жеңилдетип, бюрократиялык тоскоолдуктарды жоюуну талап кылып келет.
“Мисалы, бир эле мектепте иштеген эки мугалим Мамлекеттик ипотекалык компанияга бир убакта документ тапшырса бирөөнүкү өтөт, экинчисиники калып калат. Ортого тааныш-билиш салгандардын документи каралат да, таанышы жоктордуку каралбай калууда. Банктан, Мамлекеттик ипотекалык компаниядан тааныш тапкандар ошентип бат эле үйлүү болушат. Калгандарын “тигил документти алып кел, муну алып кел, мынча балаң бар, кирешең жетпейт” деп убара кылат экен. Анан насыя 4% менен берилет деген менен аны 25 жыл төлөй келгенде 1 млн. сомдун үстүнө 1 млн. сом кошулат”.
Алты миңден ашык киши үйлүү болду
Мамлекеттик ипотекалык компаниянын төрайымы Аида Төлөгөнованын маалыматына ылайык, “Менин үйүм 2021-2026” программасы боюнча 39 миңден ашык киши компаниянын порталында каттоодо турат. Анын ичинен 12 миңден көбүнүн документи талапка жооп берип жактырылды. 3770 адам банктарга кезекте, 540 киши насыя алуу алдында турат.
“Финансы министрлиги быйыл 1 млрд. 800 млн. сом бөлүп берди. Ошонун эсебинен 640 адамга 1 млрд. 594 млн. сом насыя берилди. Финансы министрлиги жыл аягына чейин дагы 3 млрд. 200 млн. сом берет. Министрлик ай сайын 300 млн. сомдон кем эмес акча бөлүп жатат”, - деди Аида Төлөгөнова.
Мамлекеттик ипотекалык компания иштей баштаган 2016-жылдан бери 6795 киши үйлүү болду. Бул үчүн 9 млрд. 700 млн. сом коротулду. Мамлекеттен ипотекага батир алууну каалагандардын көбү Бишкек менен Ош шаарында.
Өкмөт “Менин үйүм 2021-2026” программасы менен беш жыл ичинде 15 миң үй-бүлөнү турак жайлуу кылууну максат кылып жатат. Ушул тапта 967 кожолук батир алды жана бул 6% гана түзөт.0
Жогорку Кеңештин “Элдик” депутаттык тобу да 17-июнда ипотека маселесин талкуулады. Жыйында Мамлекеттик ипотекалык компаниянын төрагасынын орун басары Тилек Жээмбаев насыя үчүн бюджеттин эле көзүн карабай башка да каржы булактары табыларын билдирди.
“Алдын ала эсеп боюнча 1 млрд. сомго жакын баалуу кагаздарды чыгарабыз. Ошондо дагы 124 млн. сом кошулат. Турак жайга инвестиция салган эл аралык компаниялар менен да сүйлөшүп, 8,4 млрд. сом алып келүү аракетин көрүп жатабыз. Беш жылдын ичинде жалпы каражатты 30 млрд. сомго чейин жеткирүү планын койдук”.
“Турак жай көйгөйү жакын арада чечилбейт”
Мамлекеттик ипотекалык компаниянын 2021-жылдагы эсебине ылайык, Кыргызстанда 200 миң адам турак жайга муктаж. Бийлик 2026-жылга чейин 60 миң кишини үйлүү кылууну көздөп турат.
Турак жай маселеси боюнча иш алып барган экономист Кубан Чороев өлкөдө үйсүз адамдар расмий эсептен алда канча көп экенин, ипотекалык насыя боюнча бийликтин азыркы саясаты менен маселени чечүү жылдап создугуп кетерин айтууда.
“Мамлекеттин да, банктардын да ресурсу турак жайы жок адамдардын көйгөйүн чечүүгө жетпейт. Алардын чама-чаркы болгону 1-2% гана көйгөйүн чече алат. Кыргызстанда азыр элдин эң орчундуу социалдык маселеси - бул турак жай. Бул эми жылдан-жылга дагы да курчуй берет. Дүйнөлүк тажрыйбада бул көйгөйдү чечүүнүн эки жолу колдонулат. Биринчиси - банктар аркылуу ипотекага насыя берүү. Бул Кыргызстанда өзүн азырынча актабайт. Анткени бизде мүмкүнчүлүктөр чектелүү. Экинчиси - турак жай кооперативдери. Мамлекет ушуну колго алыш керек эле. Тилекке каршы, бизде бул жол туура эмес нук менен кетип баратат”.
Мамлекеттик ипотекалык компания 21-февралдан тартып “Менин үйүм - 2021-2026” турак жай программасы менен банктар аркылуу “Жеңилдетилген ипотека” (бюджеттик тармактарда иштегендерге 4%) жана “Арзан ипотека” (бардык категориядагы жарандар 8% менен) багыттары боюнча насыяларды каржылоону жанданткан.
Мамлекеттик мекемелерде иштегендер ала турган батирдин суммасынын 10%, бюджеттик эмес мекемеде иштегендер 20% төлөшү керек. Насыя 25 жылга чейин берилет.
Жарандар ипотекалык насыя алуу үчүн алгач онлайн арыз жазып, аны Мамлекеттик ипотекалык компаниянын адистери жактырышы керек. Акча РСК, “Айыл банк” жана “Бакай банк” аркылуу берилет.