Пендреците по новинарите во Србија без судски епилог

Удари со палки, штитови, раце, лакти, туркање, шлаканици, прскање со хемиски средства, пцуење и закани доживеале новинарите и фоторепортерите од полицијата кои известуваат од граѓанските протести во изминатите месеци, покажуваат податоците од Независното здружение на новинари на Србија (НУНС).

И покрај пријавите до властите, обвинителството и полицијата, засега не е познато дали некој од случаите на употреба на полициска сила против новинари е гонет.

Новинарката Леа Апро, која беше нападната од полицијата на 20 август во Нови Сад, вели дека ѝ се чини дека полицијата сега е многу поагресивна.

„Ова беше ситуација каде што полицијата знаеше дека сме новинари, двапати за време на нападот реков дека сум новинар, полицаецот не застана“, изјави Леа Апро за Радио Слободна Европа (РСЕ).

Таа и нејзиниот колега Жарко Богосављевиќ беа удрени од полицијата со штитови и раце додека известуваа од протестот пред локалниот суд, иако носеа новинарски легитимации, флуоресцентни елеци со видлив натпис ПРЕС и гласно се претставуваа како новинари.

Ова е најновиот во низата инциденти со полициска употреба на сила против новинари на терен.

Повеќе од 50 случаи во кои е вклучена полицијата

Од март до денес, Независното здружение на новинари на Србија евидентираше 52 случаи во кои полицајци употребија сила против претставници на јавни информации или одбија да ги заштитат кога беа физички нападнати од поддржувачи на владата и групи цивили вооружени со стапови и палки, како што беше случајот на 14 август на улицата „Бирчанинова“ во Белград.

„Според информациите што ги имаме, ниту еден од сторителите не е осуден за нападите што се случија во последните неколку месеци. Ова првенствено се однесува на случаи во кои е вклучена полицијата“, изјави за РСЕ, Марија Бабиќ, адвокатка на НУНС.

Таа организација пријави случаи на напади врз новинари до надлежните органи, обвинителството и Одделот за внатрешна контрола на Министерството за внатрешни работи на Србија (МВР).

Крајно небезбедно на протестите

Искуствата од терен покажуваат дека условите во кои работат новинарите во Србија се исклучително небезбедни во последно време.

Тие се потенцијално физички загрозени од три страни, од поддржувачи на властите кои се собираат пред просториите на владејачката Српска напредна партија (СНС), од маскирани демонстранти од граѓански протести кои не дозволуваат да бидат снимани и од полицијата.

Симпатизерите на СНС не им дозволуваат на новинарите да им се приближат, да бидат снимани или фотографирани, им се закануваат, палат пиротехнички средства, огномет, факели и топовски истрели на граѓанските собири. Репортерите се изложени и на солзавец и шок бомби, кои полицијата ги користи во акциите за разбивање на демонстрациите.

Во тие прилики, поголемиот дел од полицајците се однесуваат коректно кон новинарите, но се случува за време на „чистењето на теренот“ фоторепортерите да добијат палка на нивната опрема или тело од некои минувачи.

Повеќето новинари носат шлемови, гас-маски, а некои дури и панцири поради таквата ситуација.

Новинарката Леа Апро го пријавила нападот на полицаецот во обвинителството и во Одделот за внатрешна контрола (СУК) на Министерството за внатрешни работи (МВВ). Таа приложила медицинска документација во која се наведува дека мекото ткиво на нејзината рака било повредено во инцидентот.

„Недозволиво е полицијата да користи прекумерна сила. Новинарите се на терен на службена должност и само си ја вршат својата работа“, вели Апро.

Министерството за внатрешни работи на Србија не одговори на прашањата на РСЕ во врска со полицискиот третман на новинарите на задача.

Адвокатката Бабиќ се сеќава на еден особено тежок случај на напад од страна на службени лица врз студентот-фоторепортер Алекса Станковиќ, кој на почетокот на јули изјави дека полицајци го претепале во полициското возило „Марица“ затоа што претходно објавил видео од полицајци кои навредуваат жени.

НУНС објави дека фоторепортерката Марија Чолаковиќ претрпела повреди на рацете и нозете кога полицајците ја претепале со телескопски палки, како и дека студентот-фоторепортер Лука Пешиќ бил бркан од полицијата за да го оддалечи од местото каде што го документирал апсењето.

Овие случаи засега немаат судски епилог.

„Им советувам на новинарите пред сè да се грижат за сопствената безбедност кога известуваат од терен. Да не стојат на ризично место за време на протестот, да бидат видливо обележани, едноставно да сторат сè за да ја обезбедат својата безбедност“, вели Бабиќ.

НУНС и другите организации што ги здружуваат медиумските работници побараа итна кривична одговорност за сторителите.

Новинарските организации бараат полицијата да го запре насилството.

Меѓународната федерација на новинари (МФЈ) остро реагираше на настаните во Србија.

„Нашата порака до српските власти е дека насилството и заплашувањето на кои сме сведоци не се изолирани инциденти, туку дел од намерна кампања за замолчување на новинарите кои си ја работат својата работа. Ова не смее да се дозволи. Бараме од полицијата да го запре насилството врз новинарите и да ги заштити“, се вели во одговорот на Ентони Беланџер, генерален секретар на Меѓународната федерација на новинари, до РСЕ.

Реагираше и Европската Унија

Генералниот секретар на Европската Федерација на новинари, Рикардо Гутиерез, изјави дека здружението ги документира сите случаи на насилство врз новинарите, дека сторителите во Србија се идентификувани и ќе бидат повикани на одговорност.

„Јасно е дека српските власти се активно вклучени во бруталната репресија врз новинарите кои само се обидуваат да си ја работат својата работа“, изјави Гутиерез.

Меѓународната и Европската федерација на новинари ги повикаа судските власти на Србија да поведат потребни правни постапки.

Андреас фон Бекерат, амбасадорот на Европската Унија во Србија, им пренесе на српските власти дека полициската акција мора да биде пропорционална и во согласност со основните права.

„Секое сомневање за прекумерна употреба на сила мора соодветно да се истражи, вклучително и загрижувачките извештаи за закани и насилство врз новинари“, рече Бекерат на 20 август во Белград на состанокот со Немања Старовиќ, министер за европска интеграција на Србија.

Министерството за информации и телекомуникации на Србија не одговори на прашањата на РСЕ во врска со третманот на полицијата кон новинарите и за тоа што презеде Министерството во врска со тоа прашање, каква заштита им обезбедува на претставниците на медиумите и дали побара од МВР да не користи сила против нив.

Протестите во Србија предводени од студенти, кои бараат одговорност од власта за смртта на 16 лица во Нови Сад, траат речиси 10 месеци. Како дел од тоа, има барања за објавување на целосна документација за реконструкцијата на главната железничка станица во Нови Сад, за санкционирање на напаѓачите на учесниците во протестот и за прекин на кривичните постапки против уапсените демонстранти. Во мај, беше додадено и барање за распишување вонредни парламентарни избори.

Српскиот претседател Александар Вучиќ, кој до мај 2023 година беше претседател на Српската напредна партија, одби да распише избори, тврдејќи дека барањата на студентите се исполнети.