SURİYE’DE İMZALANAN YOL HARİTASI: GEÇİCİ ANAYASA BİLDİRGESİ VE OLASI ETKİLERİ

Giriş

Suriye Geçici Devlet Başkanı Ahmed el Şara, 13 Mart 2025 tarihinde geçici anayasa bildirgesini imzalayarak ülkenin yeni hukuki çerçevesini belirledi. Bu bildirge, Suriye’nin gelecekteki siyasi yapısını şekillendirecek önemli maddeler içermektedir. Bu yazıda, bu anayasa bildirgesi incelenecektir.

Temel İlkeler ve Devletin Yapısı

Bildirgenin ilk maddesi, Suriye Arap Cumhuriyeti’nin tam bağımsız ve egemen bir devlet olduğunu, coğrafi ve siyasi birliğinin bölünemez ve herhangi bir parçasından vazgeçilemez olduğunu belirtmektedir. Bu madde, ülkenin toprak bütünlüğüne vurgu yaparak ulusal birliği koruma amacını taşımaktadır.

Din ve Hukuk Sistemi

İkinci maddeye göre, Devlet Başkanı veya Cumhurbaşkanı’nın dini İslam olup, İslam hukuku (fıkıh) yasaların temel kaynağı olarak kabul edilmiştir. Bu düzenleme, Suriye’nin hukuki sisteminin İslami prensiplere dayandırılacağını göstermektedir. Ayrıca, inanç özgürlüğü güvence altına alınmış ve devletin tüm semavi dinlere saygı göstereceği ve ibadet özgürlüğünü koruyacağı belirtilmiştir. Ancak bu özgürlüğün kamu düzenini ihlal etmemesi gerektiği de vurgulanmıştır.

Vatandaşlık Hakları ve Özgürlükler

Altıncı madde, tüm vatandaşların kanun önünde eşit hak ve yükümlülüklere sahip olduğunu, ırk, din, cinsiyet veya soy farkı gözetilerek ayrımcılık yapılamayacağını ifade etmektedir. Bu, eşitlik ilkesinin altını çizmektedir.

On üçüncü madde ise, ifade, düşünce, basın, yayın ve medya özgürlüğünü güvence altına almakta, ancak bu hakların kamu düzenini korumak ve başkalarının haklarına saygı göstermek amacıyla yasayla düzenleneceğini belirtmektedir. Bu düzenleme, temel hak ve özgürlüklerin korunmasını amaçlamaktadır.

Siyasi Yapı ve Geçiş Süreci

Geçici anayasa, siyasi katılım hakkını ve ulusal temellere dayalı parti kurma özgürlüğünü tanımaktadır. Ancak parti yasası hazırlanıp yürürlüğe girene kadar parti faaliyetleri askıya alınacaktır. Bu, siyasi partilerin faaliyetlerinin geçici olarak durdurulacağı anlamına gelmektedir.

Yirminci maddeye göre, Halk Meclisi Devlet Başkanı/Cumhurbaşkanı tarafından atanacak ve kalıcı bir anayasa kabul edilene ve yeni parlamento seçimleri yapılana kadar yasama görevini yerine getirecektir. Bu düzenleme, geçiş sürecinde yasama organının nasıl işleyeceğini belirlemektedir.

Yargı Sistemi

Otuz beşinci madde, yargının bağımsız olduğunu ve hakimlerin sadece kanuna ve vicdanlarına bağlı olduğunu belirtmektedir. Bu, yargı bağımsızlığının altını çizmektedir. Ayrıca, olağanüstü mahkemelerin kurulamayacağı ve suçlu olduğu kanıtlanana kadar herkesin masum kabul edileceği belirtilmiştir.

Uluslararası Tepkiler

Suriye’de geçici anayasa bildirgesinin imzalanması, uluslararası toplumda farklı tepkilere yol açmıştır. Bazı ülkeler, Suriye’nin yeni yönetiminin kapsayıcı bir siyasi sistem oluşturup oluşturamayacağı ve azınlık haklarını koruyup koruyamayacağı konusunda endişelerini dile getirmiştir. Özellikle İslam hukuku vurgusu ve siyasi partilerin faaliyetlerinin askıya alınması, demokratik süreçler ve insan hakları açısından tartışmalara neden olmuştur.

Sonuç olarak, Suriye’nin geçici anayasa bildirgesi, ülkenin gelecekteki siyasi ve hukuki yapısını şekillendirmede önemli bir adım olarak görülmektedir. Ancak bu sürecin nasıl ilerleyeceği ve uluslararası toplumun tepkileri, Suriye’nin gelecekteki istikrarı ve demokratikleşme süreci için belirleyici olacaktır.

Gelecek Perspektifleri: Suriye’nin Siyasi ve Hukuki Geleceği

Suriye’de geçici anayasa bildirgesinin imzalanması, ülkenin gelecekteki siyasi yapısını belirleyecek önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu sürecin nasıl ilerleyeceği ve uzun vadede nasıl bir yön alacağı belirsizliğini korumaktadır. Geleceğe dair olası senaryoları ve karşılaşılabilecek zorlukları şu başlıklar altında ele alabiliriz:

1. Siyasi Geçiş Süreci ve Demokratikleşme

Geçici anayasa, yeni bir siyasi sistemin inşasına zemin hazırlarken, bu sürecin ne kadar kapsayıcı ve demokratik olacağı merak konusu. Siyasi partilerin faaliyetlerinin askıya alınması, geçiş sürecinde baskıcı uygulamaların devam edebileceği endişelerini doğuruyor. Ancak anayasal reform süreci ilerledikçe daha açık ve çoğulcu bir siyasi yapının gelişmesi ihtimali de mevcut. Uzun vadede, Suriye’de özgür ve adil seçimlerin düzenlenmesi, halkın demokratik süreçlere katılımının artırılması ve yeni bir anayasanın kabul edilmesi beklenebilir. Ancak bu sürecin, iç siyasi dinamikler ve uluslararası baskılar tarafından nasıl şekillendirileceği belirleyici olacaktır.

2. Hukuki ve İnsan Hakları Reformları

Geçici anayasada vatandaşların temel hakları ve özgürlükleri güvence altına alınmış gibi görünse de, bu hakların pratikte nasıl uygulanacağı önemli bir soru işaretidir. Siyasi muhalefet, basın özgürlüğü ve yargı bağımsızlığı konularında atılacak adımlar, ülkenin hukuk devleti olma yolunda ilerleyip ilerlemeyeceğini gösterecek. İnsan hakları konusunda uluslararası kuruluşların yakından takip edeceği bir süreç yaşanması bekleniyor. Özellikle ifade özgürlüğü, gösteri hakkı ve hukukun üstünlüğü konularında yapılacak reformlar, ülkenin dış dünyayla ilişkilerini de etkileyecektir.

3. Uluslararası Toplumun Rolü

Suriye’deki yeni anayasal düzenlemeler, uluslararası toplum tarafından yakından izlenmektedir. Batılı ülkeler ve bölgesel aktörler, sürecin ne kadar demokratik ve kapsayıcı olduğunu değerlendirmek için anayasal reformları takip edeceklerdir. Özellikle, ABD ve Avrupa Birliği, siyasi geçiş sürecinin kapsayıcı olup olmadığını göz önünde bulundurarak ekonomik ve diplomatik yaptırımları gözden geçirebilir. Öte yandan, Rusya, İran ve Çin gibi ülkeler, Suriye yönetiminin istikrarını koruması için destek vermeye devam edebilir. Bu noktada, Suriye’nin dış politikada nasıl bir denge kuracağı ve uluslararası baskılara nasıl yanıt vereceği, ülkenin siyasi geleceğini belirleyecek önemli faktörlerden biri olacaktır.

4. Ekonomik ve Sosyal Yeniden Yapılanma

Suriye’de savaş sonrası ekonomik toparlanma süreci devam ederken, geçici anayasanın getirdiği hukuki çerçevenin ekonomik politikaları nasıl etkileyeceği de önemli bir mesele. Yeni yönetimin ekonomik reformlara odaklanması, yatırımcı güvenini arttırabilir ve uluslararası yardım programlarının devreye girmesine yol açabilir. Ancak, yaptırımlar ve iç siyasi belirsizlikler nedeniyle ekonomik iyileşmenin yavaş ilerlemesi beklenebilir. Toplumsal barış açısından ise anayasal reformların halkın geniş kesimlerini kapsayıcı olması gerekiyor. Farklı etnik ve mezhepsel grupların sürece dahil edilmesi, uzun vadede ülkenin istikrarını sağlamaya yardımcı olabilir.

Sonuç: Belirsizlikler ve Fırsatlar

Suriye’nin geçici anayasa süreci, ülke için önemli bir dönüm noktasıdır. Ancak bu sürecin başarıyla tamamlanıp tamamlanamayacağı, yönetimin reformlara ne kadar açık olduğu ve uluslararası faktörlerin nasıl şekilleneceği gibi dinamiklere bağlıdır. Eğer geçiş süreci başarılı bir şekilde yürütülürse, Suriye’de daha istikrarlı bir yönetim yapısı oluşturulabilir ve ülke, savaş sonrası yeniden yapılanma sürecini hızlandırabilir. Ancak siyasi kısıtlamalar, iç çatışmaların yeniden alevlenmesi ve uluslararası baskılar gibi faktörler sürecin önündeki en büyük riskler olarak durmaktadır. Gelecek, Suriye halkının, siyasi aktörlerin ve uluslararası toplumun atacağı adımlara bağlı olarak şekillenecektir.

Ek: Geçici Anayasa’nın Öne Çıkan Maddeleri

Bildirge, genel hükümler, adalet ve özgürlükler, yönetim şekli ve sonuç olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Aşağıda, bildirgede öne çıkan bazı maddeler sunulmuştur:

Genel Hükümler:

• Madde 1: Suriye Arap Cumhuriyeti, tam bağımsız ve egemen bir devlettir. Coğrafi ve siyasi birliği bölünemez ve herhangi bir parçasından vazgeçilemez.
• Madde 2: Cumhurbaşkanı’nın dini İslam’dır ve İslam hukuku (fıkıh), yasaların temel kaynağıdır. İnanç özgürlüğü güvence altındadır. Devlet, tüm semavi dinlere saygı gösterir ve ibadet özgürlüğünü güvence altına alır. Ancak bu özgürlük, kamu düzenini ihlal etmemelidir.

Hak ve Özgürlükler:

• Madde 6: Bütün vatandaşlar, kanun önünde eşit hak ve yükümlülüklere sahiptir. Irk, din, cinsiyet veya soy farkı gözetilerek ayrımcılık yapılamaz.
• Madde 7: Dini cemaatlerin kişisel statüleri, inançlarına ve şeriatlarına uygun olarak korunur ve uygulanır. Mevcut yasalar çerçevesinde düzenlenir.

Yönetim Şekli:

• Madde 14: Siyasi partilerin kurulması hakkı tanınmıştır. Bu, Suriye için yeni bir deneyim olup, ilerleyen dönemde Siyasi Partiler Kanunu oluşturulacaktır.
• Madde 18: Devlet, çocukları istismar ve kötü muameleden korumayı, onların eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimini güvence altına almayı taahhüt eder.
• Madde 20: Halk Meclisi, Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve kalıcı bir anayasa kabul edilene ve yeni parlamento seçimleri yapılana kadar yasama görevini yerine getirir.
• Madde 27: Cumhurbaşkanı, devletin başı, silahlı kuvvetlerin başkomutanı ve ülkenin yönetiminden sorumlu en yüksek yetkilidir.

Yargı Sistemi:

• Madde 35: Yargı bağımsızdır. Hakimler sadece kanuna ve vicdanlarına bağlıdır.
• Madde 36: Hiçbir suç veya ceza, yasal bir düzenleme olmadan uygulanamaz. Suçlu olduğu kanıtlanana kadar herkes masum kabul edilir. Olağanüstü mahkemeler kurulamaz.

Oğuzhan MANİOĞLU