Ковид китте… Хәлсезлек калды — «Ватаным Татарстан»
(Казан, 22 декабрь, «Татар-информ», «Ватаным Татарстан» , Фәния Арсланова). Коронавирус инфекциясе белән авырган кеше озак вакыт рәткә керә алмый. Хәтта җиңелчә формасы эләксә дә. Хәлсезлек, күңел төшенкелеге, йокысызлык озакка сузыла. Элек, их та димичә, тиз генә башкарган эшләрне эшләү дә кыен. Әйтеп, аңлатып булмастай халәт бу. Шуннан ничек чыгарга һәм элеккечә ничек яши башларга? Хәлсезлек — Ковидның нәрсәләргә сәләтле икәнен аңлый башладык. Коронавирус инфекциясе еш кына бүтән тын юллары вируслы чирләре кебек үтә дисәк тә, алай гына түгел шул, — ди табиб-невролог Дусинә Әхмәдуллина. — Ковидның беренче билгесенә тукталыйк әле: ис һәм тәм сизмәү. Бу билгеләр вирусның нерв системасына тәэсир итүе турында сөйли. Кеше организмында 12 пар нерв баш мие эшчәнлеге өчен җавап бирә. Әйтик, тәм, ис сизү, күз күрүе, колак ишетүе һәм башкалар өчен. Вирус вакытында менә шул нервларга зыян килә. Организмга коронавирус инфекциясе эләккәч, ялкынсыну «һөҗүме» башлана. Стресс гормоннары бүленеп чыга һәм шулар иммунитетны баса. Ковид кына түгел, теләсә кайсы вирус вакытында, мисалга гриппны алыйк, организмда хәлсезлек, баш авыртуы, аппетит бетү, начар йоклау күзәтелә, чөнки вирус организмга агулы матдәләр бүлеп чыгара. Шуның аркасында авызның тәме югала, ашыйсы килми. Ашамагач, хәл дә бетә. Бу чорда нерв системасы да көчсезләнә, ятып торасы гына килә. Ул хакта күп кешедән ишетәбез. Авырганда, гел йокладым, баш авыртты, бернәрсә турында да уйлап булмады, диләр. Чир узгач та, хәлсезлек дәвам итә, башта әллә нинди саташулы уйлар барлыкка килә. Бу хәл бигрәк тә төнлә күзәтелә. Болар — вирусның организмны агулавы нәтиҗәсе. Ул халәт хастаханәгә эләккән авыр хәлдәге кешеләрдә генә түгел, чирне җиңел уздырдым, диючеләрдә дә була. Төнлә йоклый алмау Төнлә уяну, начар йоклау бик яман. Ул гадәт элек тә булган икән, ковид белән тагын да көчәергә мөмкин. Хәзер, гомумән, кичке унда ятып, иртәнге алтыда торган кеше бик сирәктер. Бигрәк тә өлкән яшьтәгеләр йокыга сак. Хәер, төнлә уянып, уйланып яту урта яшьтәгеләргә дә хас, чөнки тормышыбыз шундый тынгысыз. Кайбер кеше кич якынлашуын куркып көтәм, бик авыр, ди. Йоклый алмагач, баш мие ачык эшләми, җитмәсә, уйлар тынгылык бирми. Йокламагач, хәлсезлек тагын көчәя. «Больничный»да чакта көндез ятып торасың. Эшкә чыккач, андый мөмкинлек тә булмый. Кеше тәүлегенә 7–8 сәгать йокларга тиеш. Төнлә уяну көн дә кабатлана икән, нишләргә соң? Торып, су эчеп алырга була. Бәлки баш миенә су җитмидер. Баш авыртса да, суны күбрәк эчәргә кирәк. Вируслы чирләр вакытында гомумән сыеклыкны 2 литрдан да ким эчмәскә, дибез. Җиләк-җимештән эшләнгән татлы булмаган морслар файдалы. Сарымсак суы эчү дә әйбәт. Имбирь дә яхшы, ләкин күп күләмдә куллансаң, бавырга зыяны булырга мөмкин. Йокларга бер үк сәгатьтә ятарга тырышыгыз. Башка җиңелчә массаж ясагыз. Йоклый торган бүлмә караңгы, тыныч, җылы булсын. Салкында йокласаң да, баш авырта. Йоклата торган көчле дарулар эчәргә киңәш ителми. Олы кеше моңа кадәр дә тынычландыргыч дарулар кулланган булырга мөмкин. Әйтик, валериан, пион, сукыр кычыткан төнәтмәләре эчүнең зыяны юк. Дүләнә төнәтмәсе йөрәкне тынычландыра, ләкин җимешен күп ашарга ярамый. Тәүлеклек дозасы — дүрт-биш җиләк. Юкса, йөрәк сикерә башларга мөмкин. Витаминнар Организмга көч кертү, нерв системасы эшчәнлеген көчәйтү өчен, витаминнар эчәргә кирәк. Вируслы чирләр белән авырганда С витамины эчәргә кушыла. Ул мандарин, әфлисун шикелле цитрус үсемлекләрдә дә байтак. Күп очракта аларны ашау да җитә. Хастаханәдә ятканда гына организмда витамин кытлыгы булырга мөмкин. Бер стакан җылымса суга лимон сыгынтысын бал белән болгатып эчү дә файдалы. Тик су кайнар булмасын, 70 градуста барлык витаминнар да юкка чыга. Хәзер Д витамины да күп кулланыла. Ул иммунитетны һәм кан тамырларын ныгыта. Элек Д витаминын яшь балаларга гына бирә идек. Әлеге витамин өлкәннәргә ит аша да керә. Бозау, сыер итләрендә аннан тыш В12 витамины да бар. Д витаминын гадәттә дүрт-биш тамчы эчәләр. Кояшлы көннәрдә урамда саф һавада йөрү дә организмда Д витамины барлыкка китерә. Тернәкләнү Тернәкләнү өч айдан бер ел ярымга кадәр дәвам итә. Чир кешедә нинди формада була, ничек үтә, хроник авыруларның көчәюенә китермиме — тернәкләнү барысына да бәйле. Ковидны җиңдем дә барысы да артта калды түгел. Аннан соң була торган авыруларга да каршы торырга кирәк. Пандемия башланганда вирус беренче чиратта үпкәгә зыян китерә дип әйтелә иде. Хәзер инде нерв системасына тигән зарарын да беләбез, Әйткәнемчә, ис, тәм сизмәү шуның аркасында була. Тернәкләнү өчен республикада үзәкләр бар, ләкин бар кеше дә анда чыгып китә алмый. Ә кайчакта каядыр барып йөрү дә кирәкми. Безнең организм үзебез яшәгән мохиткә күнеккән. Тернәкләнү дәвасының берсе — урамда йөрү. Температура юк икән, урамда йөреп кайту һәрчак файдага булачак. Икенчесе — урман һавасы. Аның өчен чытырманлы кара урман эзләргә кирәкми. Ылыслы агачлар үсеп утырган җирдә, паркларда йөрергә һәм саф һава суларга. Өченчесе — карлы, таулы җирдә басып тору. Моның өчен балалар чана шуа торган тау булса да ярый. Һавада йөрү, хәрәкәтләнү күңелне күтәрә. Медитация, намаз уку әйбәт. Намаз тынычландыра, уйларыңны тәртипкә кертә. Осталык бар икән, төрле буяулар белән рәсемнәр ясау да начар уйлардан арындыра. Иртәгәсе көнгә план төзегез. Зур эшләр башкарасызмы, вак-төякме — анысы мөһим түгел. План үтәлү яшәргә, яңа планнар корырга стимул бирә. Равил хәзрәт Бикбаев, Казандагы Әмәт бистәсе мәчете имам-хатыйбы: — Йоклар алдыннан тәһәрәтләнеп, догалар укып яту күңелне тынычландыра. «Аятел-көрси», «Бәкара» сүрәсенең ахыргы ике аятен укып ятарга киңәш ителә. Догалар укып, үзеңне өшкереп алсаң да була. Аллаһны искә алып, тәсбих тартып, зекер әйтеп яту да йөрәккә шифа бирә. Тәсбих тартып ятучы тиз йоклап китә. Тәсбих тартканда 33әр тапкыр «Сөбханалла», «Әлхәмделиллә» һәм 34 тапкыр «Аллаһу әкбәр» диелә. Аятел-көрси догасы Әгүүзү билләәһи минәш-шәйтаанир-раҗиим. Бисмилләһир-рахмәәнир-рахиим. Әллааһү ләә иләәһә иллә һүәл-хәййүл-каййүм. Ләә тәъхүзүһүү синәтү-үә ләә нәүм. Ләһү мәә фис-сәмәәүәәти үә мә фил-әрдъ. Мәң зәл-ләзии йәшфәгү гиндәһүү илләә би’ изниһ. Йәгләмү мәә бәйнә әйдииһим үә мәә хальфәһүм. Үә ләә йүхиитуунә бишәй’им-мин гилмиһии илләә бимәә шәә. Үәсигә күрсиййүһүс-сәмәәүәәти үәл-әрд. Үә ләә йә’үдүһүү хифзуһүмәә. Үә һүәл-гәлиййүл-гәзыйм.