Түбән Новгород өлкәсенең Мәдәнә авылында татар авылларын өйрәнүчеләр очрашты
Түбән Новгородның «Туган як» газетасында Наилә Җиһаншинаның «Мәдәнәдә туган якны өйрәнүчеләр киңәште» дигән язмасы чыкты. Язма Бөтендөнья татар конгрессы сайтында урнаштырылган.
Түбән Новгород өлкәсенең татар автономиясе каршында уңышлы эшләп килүче крайны өйрәнүчеләр клубын 2022 елның декабреннән башлап Зур Рбишча мәктәбенең югары категорияле тарих укытучысы Әлфия Мөхәммәтҗанова җитәкли. Әлфия ханым «Туган як»ны укучыларга яхшы таныш дип беләм – газета битләрендә ул эшкәрткән, аннары китап булып бастырылган «Хәмзә бабай истәлекләре», бүтән тарихи материаллар, авылның күренекле кешеләренә багышланган «Рбишчаның якты йолдызлары» рубрикасы астында байтак язмалар бастырыла килә. Шушы эшчәнлеге өчен 2020 ел нәтиҗәләре буенча «Туган як» редакциясе гамәлгә куйган Кави Нәҗми исемендәге публицистик премия нәкъ аңа тапшырылган, ә актив җәмәгать эше алып барганы өчен шулай ук редакция гамәлгә куйган «Ел хатын-кызы-2016» исеменә лаек булган иде.
Әлфия ханым нәрсәгә тотынса да, җиренә җиткереп эшли, ә инде тарихка, крайны өйрәнүгә килгәндә, ул үз эшенең фанаты. Шуңа да бу яңа иҗтимагый вазифасына да, ничек әйтмешли, кыстырынып-сызганып кереште һәм үткән атнада, 22 март көнне, Мәдәнәнең «Рәшидә» мәчете бинасында урнашкан крайны өйрәнү музее базасында өлкә татар крайны өйрәнүчеләрнең I конференциясен уздырды.
Өлкә татар автономиясе белән берлектә уздырган конференциядә музей хезмәткәрләре, тарих укытучылары, һәм, гомумән, тарихка, крайны өйрәнүгә мөкиббән киткәннәр – барлыгы ике дистәдән артык кеше катнашты.
Әлфия Хәйдәровна конференцияне ачып, барысын да җылы сәламләде. Ул шушы Мәдәнәдәге экспонатларга искиткеч бай музейны булдырган, аларны берәмтекләп бөтен өлкә татар авыллары буенча җыеп йөргән сафаҗайлы мәрхүм Фәрит ага Беляевны җылы искә алды һәм сәламләү өчен сүзне өлкә татарларының милли- мәдәни автономия җитәкчесе Мирзәхләм Абдулганиевка бирде. Мирзәхләм Гаярович кыскача автономия эшчәнлегенә тукталып, 8 июльдә өлкә үзәгендә узачак I Идел буе сабан туен югары дәрәҗәдә уздыруга басым ясады. Шулай ук ул крайны өйрәнүчеләр клубында һәр татар авылыннан бер генә булса да вәкил булырга тиеш дигән тәкъдим белән чыкты.
Кызыл Октябрь округы исеменнән катнашучыларны администрация хезмәткәре Рамил Сафин, мәгариф комитеты җитәкчесе Рауф Ваһапов сәламләделәр. «Крайны өйрәнү район мәктәпләрендә системага салынган һәм без сезнең барлык башлангычларыгызны күтәреп алырга әзер», – диде Рауф Надирович, бу чараның мөһимлеген билгеләп.
Конференция программасы буенча чыгышлар башланганчы, пашатлы Сәрия ханым Аймалетдинованың күптән түгел басылып чыккан «Тормышка ашкан хыял» китабының презентациясе булды. Сәрия ханым китап язу тарихы, андагы геройларның кемнәр булуы турында сөйләде, аларның фотолары белән таныштырды. Бу турыда без язып чыккан идек инде («Т.Я.», №9, 03.03.2023), китапка кергән хикәяләре, повесте, кайбер шигырьләре дә «Туган як»та бастырылды.
Аннары Әлфия ханым крайны өйрәнүчеләр клубы эшчәнлегенең проблемалары, киләчәккә планнары турында сөйләде.
Пленар утырышта чыгышларны Сергач округы Грибан авылы имамы Ринат хәзрәт Хамзин башлап җибәрде.
Шулай ук Яндавишча мәктәбенең тарих укытучысы Нәфисә Мусина, Чүмбәлидә туып-үскән, Уразавылда яшәүче укытучы Рушания Каюмова, Пильна округы Сафаҗай мәктәбенең тарих укытучысы Елена Атауллина, Рамил Сафин чыгыш ясадылар. Конференциянең төп темасы авылларның топонимикасына багышлан булганлыктан, барысы да шул темага басым ясады. Топоним – ул географик объектның исемен аңлата торган сүз. Мәсәлән, һәр авылда урамнарның, елга-күлләрнең, болын-кырларның, урман- калкулыкларның электән килгән исемнәре бар һәм чыгыш ясаучылар шул урыннар, ул исемнәрнең ничек барлыкка килүе турында сөйләде.
Топонимнар төрле төркемнәргә бүленә икән, мәсәлән, годонимнар – урам, лимпонимнар – күлләр, геонимнар – юллар исемнәрен аңлата һ.б., алар бик күп.
Сергачтагы «Татар радиосы-91,4» студиясе директоры Фәрит Аймалетдинов үзенең чыгышында хезмәттәшлеккә чакырды, радиода туган як тарихына багышланган аерым блок булдырылуы турында белдерде һәм анда чыгыш ясауны системалы рәвештә эшләргә тәкъдим итте.
Бүтән кайбер катнашучылар да – зуррбишчалы Харис хәзрәт Исмаилов, семочкилы Әббәс Назеров, сафаҗайлы Әлфия Аймалетдинова, уразавыллы Хөсәен Аймалетдинов та туган якның, үз авылларының тарихына кагылышлы кайбер фикерләре белән уртаклаштылар.
Тарих, крайны өйрәнү эшенә кемне дә мәҗбүриләп булмый, зур теләк, кызыксыну булганда гына бу мөһим эш белән шөгыльләнеп була һәм бу көнне Мәдәнә музеенда шушы өлкәдәге фанатлар җыелган иде. Шулай ук бу катлаулы, күп көч һәм вакыт таләп иткән эштә якыннарыңның ярдәме, бер фикердә булуы да мөһим. Мәсәлән, Әлфия Хәйдәровнаның тормыш иптәше Наил аның беренче ярдәмчесе, бу көнне дә кайбер кызыклы фикерләре белән уртаклашты. Елена Атауллинаның тормыш иптәше Рафаил да акрын гына чал тарихка кереп бара, зур дикъкать һәм кызыксыну белән тыңлап утырды.
Тулаем алганда, бик кызыклы һәм файдалы утырыш булды, чәй табыны артында дә әңгәмә дәвам итте. Шул арада Мирзәхләм Гаярович Әлфия ханыма автономия исеменнән истәлекле бүләк тапшырды.
Нәтиҗәләргә килгәндә, конференцияне елга бер тапкыр Мәдәнә музее базасында уздырырга, ә ел әйләнәсендә бүтән җирлекләрдә төрле темаларга багышланган сессияләрдә очрашырга дип килеште краеведлар. Шулай ук барлык татар авылларының топонимикасын туплаган китап чыгарырга, «Беляев укулары» оештырырга кирәк дигән тәкъдимнәр дә хуплау тапты һәм алар тормышка ашырылыр дип ышанып калабыз.