Saçlarından bir tel aldım, haberin var mı?
Elleri sürekli saçlarında, yüzündeki ya da vücudundaki tüylerde gezinip onları kopardıkça bir ‘oh' çekerek hazza erişenlerden misiniz? Dikkat edin, bu haz psikiyatrik bir rahatsızlığın habercisi olabilir.
Önce saçlarınızdaki kırıkları incelerken buldunuz kendinizi. Birer birer koparmaya başladınız güçsüz gördüğünüz saç tellerini. Derken bu durum bir boş zaman aktivitesi halini aldı. Belki de artık sizi rahatsız eden sadece saçlarınız değil. Birini dinlerken, düşünürken ellerinizin sakal ve bıyıklarınızda dolanıp durduğunu fark ettiniz. İlk başlarda masum gibi görünen bu alışkanlıkların bir rahatsızlığa dönüşebileceğini fark ettiniz mi? ‘Trikotilomani', bilinen adıyla saç koparma hastalığı ilerlediğinde sakal-bıyık ya da saçlarda gözle görünür boşluklara yer açabilir. Daha da önemlisi, hastalığın sahibini başka psikolojik rahatsızlıklarla da işbirliği içine sokabilir.
Trikotilomani (TRK), tıpkı kumar oynama, kleptomani (çalma hastalığı) gibi dürtüsel bozukluklar içinde yer alıyor. Yani insan kirpikten kaşa, koldan bacağa, saçtan sakala vücudundaki kılları koparma dürtüsüne karşı koyamıyor. Bu tür hastalıklardan mustarip olanlar, takıntı haline getirdikleri davranışı yapmadan önce artan bir gerginlik yaşıyor. Örneğin kıl koparma eylemini bu gerginlikten kurtulmak, içini rahatlatmak, bir nevi haz almak için yapıyor. Ayrıca araştırmalara göre saç koparma hastalığının yanında diğer psikiyatrik rahatsızlıklara da yüksek oranda rastlanıyor. Bunlar arasında en sık görülenler, yüzde 32 ile depresyon ve yüzde 57 ile anksiyete bozuklukları. (panik ve takıntı gibi)
Saç koparan hastalar bunu saklamaya çalışır
TRK ilerlediğinde hastaların koparmayı alışkanlık edindiği bölgelerde boşluklar ortaya çıkıyor. Bu durumun kişinin iş yaşamında yükselmeye, sosyal arkadaşlıklar kurmaya ve sürdürmeye zarar verebileceğine dikkat çeken psikiyatri uzmanı Prof. Dr. Mehmet Emin Ceylan, TRK'nin bir hayatı nasıl kâbusa çevirebileceğini şöyle anlatıyor: “Hastalar anksiyeteyi, sıkıntıyı, özgüvendeki azalmayı yaşar. Bu durumlarını bir sır olarak saklamak için kuaföre gitmek, spor yapmak, dans etmek, yüzmek, gösterilere katılmak gibi günlük aktivitelerden kendilerini sakınırlar. Çoğu saçlarını yolduklarını gizlemek için uzun süre uğraşır ve saç kayıplarını farklı saç stilleri, makyajlar, giysiler, atkılar, peruklarla kapatmaya çalışır.”
Erkeklerde yaygın kellik durumuna benzemesi, hastalığın gizlenmesine sebep olabiliyor. Bıyık ve sakallarını yolan erkekler için bunu hem gizlemenin hem de önlemenin yolu ise yüz tüylerini düzenli tıraş etmekten geçiyor.
Nasıl tedavi edilir?
Saç koparma hastalığının iki türlü tedavisi var: İlaçla ve davranışla. Bunların hangisinin uygulanacağı, hastanın durumuna göre değişiyor ve ikisinin de artı-eksi yönleri var. Prof. Dr. Mehmet Emin Ceylan; medikal, TRK yanında depresyon ve anksiyete de etkili ise bunların semptomlarını azaltmada etkili olduğunu belirtiyor. İlaçlar aynı zamanda saç yolmak için duyulan dürtüyü de azaltabilir. Ancak yararının uzun süreli olmaması ve muhtemel yan etkiler gibi riskleri de mevcut. Davranış yoluyla terapide ise hızlı bir rahatlama sağlanıyor. Bu yöntem yıllardır saç yolmayı kontrol etmek, azaltmak, hatta yok etmek için kullanılıyor. Fakat bazı hastalar zaman ve çaba gerektiren bu tedaviyi gönülsüz deniyor. Bazıları henüz başında başarısız olacaklarını ve kendilerini daha kötü hissedeceklerini düşünüyor. Oysa Ceylan, iyi planlandığında davranışçı terapinin tüm bu kuşkuları ortadan kaldırabileceğine inanıyor.
Çocuğunuz ‘trikotilomanik' olabilir mi?
Çocuklarda saç yolma alışkanlığı dört yaşından önce başlayarak, parmak emmeyle birlikte görülebilir. Tıpkı parmak emme gibi, çocuk büyüdükçe bunu bırakır. Fakat saç koparmaya başlayıp altı yaşında hâlâ buna devam eden çocuklarda, yüksek psikiyatrik riskler olmamakla birlikte ergenlikte ortaya çıkan TRK'ye gidiş olabilir. Anne-babaların çocuklarını iyi gözlemlemesi gerektiği, bu durumlarda yapılabilecekleri Prof. Dr. Mehmet Emin Ceylan şöyle sıralıyor:
- Aileler günlük olarak davranışın sıklığını ve şiddetini kaydedebilir.
- Çocuğun saç yolmaya ara vermesi için ödül vermek veya ilgisini başka yöne çekmek (kesinlikle kuşkulandırmadan) şeklinde küçük bazı müdahalelerde bulunulabilir. Basit bir ödüllendirme çocuğun saçını yolma konusundaki bilinçliliğini artırmaya yardımcı olur ve saçını yolmaması için olumlu bir kuvvet sağlar.
- Çocuk her unuttuğunda yerine konulan yeni davranışı yapması konusunda aile tarafından teşvik edilebilir. Bu yeni davranışa övgü çocuğun çabasını kuvvetli bir şekilde artırabilir.
- TRK'den hoşlanılmayan bir davranış gibi bahsetme ve ona kötü bir isim takma gibi yöntemler problemi dışa vurmada yardımcı olur ve çocuk ile aile arasındaki çatışmayı önler.