Nerazvijenim opštinama u Srbiji novac na kašičicu

Vlada Srbije izdvojila je skoro 320 miliona dinara (2,8 miliona evra) za podršku nerazvijenim opštinama, ali to nije dovoljno, ocenjuje dugogodišnji predsednik pogranične opštine Crna Trava u južnoj Srbiji Slavoljub Blagojević.

On ističe da su loša infrastruktura, problem električne energije i lokalnih puteva, kao i manjak radnih mesta samo neki od problema sa kojim se ta opština suočava.

Crna Trava je označena je kao jedna od 44 nerazvijene opštine. Kako stoji na sajtu Kabineta, te opštine imaju razvijenost ispod 60 procenata u odnosu na prosečnu razvijenost opština u Srbiji. U ovoj varošici i okolnim selima na granici sa Bugarskom živi oko 1.500 stanovnika, uglavnom starije stanovništvo većinske srpske nacionalnosti. Jedina fabrika koja radi je deo vranjske tekstilne industrije Yumco u kojoj je zaposleno oko 30 ljudi, uglavnom žena.

Sve je ovo razlog, kaže Slavoljub Blagojević za Radio Slobodna Evropa (RSE), da iznova i iznova konkurišu na svim projektima Vlade Srbije, kao i na ovom kako bi završili kanalizacionu mrežu u opštini i izradi tehnička dokumentacija. Ipak, predsednik crnotravske opštine ističe da treba više ulagati u nerazvijena područja.

„Znam situaciju, sad je i kovid i nema dovoljno para za sve, ali mora da se stvore uslovi da ljudi ostanu da se ne iseljavaju, čak i da se neki vrate. Imamo interesovanja da se ljudi vrate, ali mi moramo da stvorimo uslove, znači radna mesta, stambeni prostor i na taj način možemo sačuvati mlade i škole“ ističe Blagojević.

Kako bi se podstakao regionalni razvoj, Vlada Srbije je na na sednici 15. marta na inicijativu novoformiranog Kabineta ministra za razvoj nedovoljno razvijenih opština opredelila sredstva za Program podrške nerazvijenim opštinama. Iz dela budžeta Srbije koji je opredeljen za transfere opštinama i gradovima za ovaj Program biće izdvojeno 319.804.000 dinara (oko 2,8 miliona evra) za 44 nedovoljno razvijene opštine u Srbiji.

U Uredbi Vlade se objašnjava da je cilj „podizanje kapaciteta u oblasti izrade projektno-tehničke dokumentacije, planske dokumentacije, planskih dokumenta, izgradnje i rekonstrukcije infrastrukturnih objekata od značaja za izrazito nedovoljno razvijene opštine i opremanje objekata u svojini jedinica lokalne samouprave“.

Za beogradske fasade dva miliona evra

Međutim, poređenja radi, Vlada Srbije uplatiće Gradu Beogradu 240 miliona dinara (2 miliona evra) iz tekućih budžetskih rezervi. Ovaj novac, kako je saopšteno na zvaničnom sajtu grada, biće iskorišćen za rekonstrukciju fasada u Beogradu.

Na tu vest reagovali su iz Lige socijaldemokrata Vojvodine (LSV), regionalne pokrajinske stranke koja se od svog osnivanja 1990. godine poziva na veću autonomiju Vojvodine. Oni su se u saopštenju pozivali na Ustav i na jednakost svih građana Srbije.

„Kabinet premijerke Brnabić nije jasno ukazao na razloge ove pomoći, ali su funkcioneri grada Beograda javno saopštili da se radi o sredstvima namenjenim za uređenje fasada beogradskih zgrada. U trenutku kada građani Vojvodine i drugih krajeva Srbije na svojoj koži osećaju katastrofalne posledice centralizacije, ovakva dotacija najbogatijoj sredini u Srbiji je i više nego sramotna“, stoji u saopštenju LSV-a koja je i ranije ukazivala na veći Budžet Grada Beograda u odnosu na budžet Autonomne pokrajine Vojvodine.

Ta stranka je upozorila u decembru prošle godine na neravnomerno izdvajanje iz republičke kase i navela da je budžet glavnog grada po glavi stanovnika gotovo dva puta veći u odnosu na građane u Vojvodini.

Sredstva mala, kažu i u Tutinu

Sa problemima manjka sredstava se suočava i Opština Tutin na jugozapadu Srbije sa većinskim bošnjačkim stanovništvom. Njen predsednik Salih Hot za RSE kaže da će, kao i svuda, Tutin konkurisati i za ovaj Program novoformiranog ministarstva jer, kako ističe, svaki dinar znači.

Iako odnedavno na funkciji predsednika Opštine, Hot ističe da je kroz rad u lokalnoj samoupravi upoznat sa svim problemima i izazovima Tutina, pa je već uveliko u razgovorima sa svim ministarstvima koje mogu da pomognu razvoj ove opštine. Ipak, Hot ocenjuje da su u ovom Programu kabineta ministra za razvoj nerazvijenih opština sredstva mala i nedovoljna za realizaciju ozbiljnijih projekata.

„Kada sam imao razgovor sa savetnicom ministra Tončeva (Jelenom Trifunović), rekao sam da možda taj novac može da se rasporedi na sve lokalne samouprave koje su devastirane i s obzirom na to da su pare male u tom ministarstvu možda bi se najbolje iskoristilo za tu izradu projektne dokumentacije“, pojašnjava Hot.

Opština Tutin, navodi se na sajtu Kabineta ministra za razvoj nedovoljno razvijenih opština, jedna je od 19 opština koje spadaju u devastirana područja čiji je stepen razvoja manji od 50 odsto u odnosu na prosečnu razvijenost opština u Srbiji.

Iz ministrovog kabineta bez komentara

U aktuelnoj Vladi Srbije, koju u drugom mandatu vodi Ana Brnabić, pored 21 ministra dva ministra su bez portfelja. Izglasavanjem nove vlade 28. oktobra 2020. godine, Srbija je dobila Kabinet ministra zaduženog za unapređenje razvoja nedovoljno razvijenih opština. Na čelu ovog kabineta izabran je Novica Tončev iz Socijalističke partije Srbije (SPS).

Tončev je dugogodišnji član SPS-a, a kako se navodi u njegovoj biografiji na sajtu njegovog kabineta, deset godina je bio predsednik mesne zajednice Božica u Opštini Surdulica, od 1990. do 2000. godine. Na mestu predsednika Opštine Surdulica bio je u dva mandata, od 2008. do 2020. godine, a u više navrata je bio poslanik SPS-a.

Brži ekonomski razvoj zemlje, stoji na sajtu Tončevog kabineta, jedan je od ciljeva.

„Prioritet svih nas jeste bolji i kvalitetniji život svih građana i motivisanje mladih da nastave da žive i rade u mestu gde su rođeni“, stoji u opisu Kabineta na sajtu.

Ipak, iz kabineta ministra nije odgovoreno na upit RSE o sredstvima planiranim za lokalne samouprave.

Izdvajanje za lokalne samouprave preko novousvojenog programa tog ministarstva nije jedini način finansiranja gradova i opština. Za tu namenu se koriste neretko i budžetske rezerve, ali kriterijum za takvu vrstu izdvajanja nije stepen razvijenosti. O takvim izdvajanjima odlučuje direktno Vlada Srbije.

Ništa bez suštinske decentralizacije

Svaki konkurs koji na neki način podstiče razvoj nedovoljno razvijenih područja je više nego dobrodošao, kaže za RSE Mladen Jovanović iz nevladine organizacije iz Niša Nacionalna koalicija za decentralizaciju (NKD). Ipak, on ističe da konkursi ne smeju biti osnovni sistemski način podrške.

„U tom smislu ovo je dobro kao neka dopunska mera nekom ozbiljnom sistemu koji bi doprineo ravnomernom regionalnom razvoju, ali mi takav sistem nemamo. Ako je ideja Tončeva da ovakvim stvarima pokuša da nešto promeni može odmah da zaboravi da će bilo šta od toga da da neki ozbiljan rezultat“, pojašnjava on.

Sličnog je mišljenja i Aleksandar Popov iz novosadskog udruženja Centar za regionalizam koji za RSE kaže da se ovde ne finansira ništa suštinski i da je ovo „način da se krpe rupe“.

„Ove sve su mere u dobroj meri i zakasnele. Nema dovoljne podrške, a koliko ova sredstva mogu tome da doprinesu - to bi trebalo napraviti računicu i videti, ali kažem, to nije sistemski, to nije rešenje, to je ad hoc rešavanje, pokušaj da se neka stvar na neki način da se pokuša kao rešavati“, ističe Popov.

Mladen Jovanović osvrćući se na novac koji je izdvojen podseća da je najavljena rekonstrukcija Kalenić pijace u Beogradu i da je vrednost te rekonstrukcije procenjena na nešto više od milijardu dinara (oko 10 miliona evra).

U slučaju da sve opštine dobiju podršku, ističe Jovanović, jedna opština može da računa na prosečan projekat u visini od 60.000 evra što je dovoljno, navodi, samo za socijalni servis koji može da se finansira godinu dana.

Dinar lokalnoj samoupravi, a devet u centralnu kasu

Koren problema sagovornici vide u smanjivanju prihoda lokalnim samoupravama od 2007. godine do 2018. godine, kao i nepoštovanje donetog Zakona o regionalnom razvoju iz 2009. godine koji je menjan i, svođenjem centralne Srbije sa 4 na 2 regiona, obesmišljen.

Zakonom o regionalnom razvoju iz 2009. godine Srbija je podeljena na 5 regiona, uključujući i „Autonomnu pokrajinu Kosovo i Metohiju“, koja su postavljena kao statistički regioni, bez posebnih podela i autonomije. Ovim zakonom osim podele Srbije na statističke regione, uređene su i mere regionalnog razvoja, podsticaji i načini finansiranja regionalnog razvoja.

Obezbeđivanje autentičnih izvora finansiranja lokalnih samouprava, navodi Mladen Jovanović iz NKD-a, jedan je od načina decentralizacije i poboljšanja položaja nerazvijenih opština.

„Od 10 dinara mojih poreza 1 ostaje mojoj lokalnoj samoupravi, a 9 ide u centralnu kasu. Prvo to mora da se promeni - taj odnos je u Evropi sasvim drugačiji i dok mi ne dođemo barem da 3 ili 4 dinara od tih 10 ne ostane na lokalu - mi ne možemo da očekujemo da taj lokal prosperira“, navodi on.

Jovanović ističe da je za to potrebna ozbiljna reforma koja bi i omogućila da opštine svoju ekonomiju baziraju na prirodnim resursima u svom kraju ističući da je veliki deo opština u okolini Kopaonika u centralnoj Srbiji koji posluje odlično – upravo u ovim nerazvijenim i devastiranim opštinama.

Sistemski pristup je, po oceni Aleksandra Popova, prvi korak, a to podrazumeva dublju analizu na koji način rešiti problem nerazvijenih opština.

„Mislim da je jedino sistemsko rešenje decentralizacija, jačanje lokalnih samouprava i onda naravno novčana pomoć tim opštinama, ali ne ad hoc ovako, nego da se stalno vodi briga o tome i da one imaju jedan stabilan način razvoja“, zaključuje Popov.