Moderne komite u 'odbrani' Crne Gore

Patriotski, procrnogorski protestni skupovi počeli su u septembru, nakon izbora na kojima je nakon tri decenije Demokratska partija socijalista izgubila vlast, a pobijedila koalicija u kojoj dominira prosrpski Demokratski front i partije bliske Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Osim protesta, organizovali su više blokada puteva i auto-kolona, koje uglavnom nedjeljom krstare crnogorskim gradovima.

Učesnici nose crnogorske državne zastave, pozdravljaju se sa dva prsta, formirana u oblik latiničnog slova L, sebe nazivaju patriotama, baštine tradiciju komitskog pokreta u Crnoj Gori.

U savremenom političkom životu pojam “komit” formalno postoji od osnivanja Patriotsko-komitskog saveza Crne Gore, političke organizacije formirane na jesen 2020. Prilikom osnivanja naveli su da „bezrezervno vole državu i da su spremni da se bore za njene vrijednosti“.

Inače, termin komiti datira iz 19. vijeka i označava pripadnike manjih vojnih formacija, koji se gerilskim načinom bore protiv okupatora ili režima.

Aktivnosti patriotsko – komitskog pokreta

Nekoliko odluka Vlade Crne Gore izazvalo je više protestnih okupljanja u prethodnom periodu, a predvodile su ih uglavnom crnogorske komite.

Patriotsko komitski savez je 8. aprila organizovao skup ispred zgradeVlade Crne Gore u Podgorici, protiveći se namjeri vlasti da pojednostave uslove za sticanje crnogorskog državljanstva, a time i biračkog prava onima koji žive u Crnoj Gori, a porijeklom su dominantno iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Rusije.

Uz crnogorske zastave i druga nacionalna obilježja, okupljeni su skandirali , "Nije naša Vlada!", "Branićemo ovih dana Crnu Goru od dušmana!" “Nije ovo Srbija”, “Kosovo je pored Srbije” uz uvredljive poruke upućene članovima izvršne vlasti, a pjevali su i pjesme Marka Perkovića Tompsona, poznatog po ustaškim stavovima.

Dan ranije u pismu ambasadama u Crnoj Gori su naveli da je Crnoj Gori “sa ovom anti-demokratskom vlašću, koja ne priznaje crnogorsku naciju, jezik i crkvu ugrožen nacionalni, ekonomski i biološki opstanak“.

Kao su naveli, vlast preko Srpske pravoslavne crkve želi da rehabilituje četnički pokret iz Drugog svjetskog rata, slavi ratne zločince i negira genocid u Srebrenici...

Politička pripadnost komita 

Iz dijela vladajuće većine ocjenili su da su komite instrumentalizovane, a premijer Zdravko Krivokapić je kazao da su pod kontrolom opozicione Demokratske partije socijalista, odnosno lično Mila Đukanovića.

I funkcioner jedne od vladajućih partija Goran Danilović optužio je savjetnika predsjednika države za bezbjednost i odbranu i nekadašnjeg direktora policije, Veselina Veljovića da je na čelu "komita", koje "žele sukob i užasni metež".

Veljović je 9. aprila demantovao da stoji iza organizacije, poručivši da „će uvijek biti s crnogorskim patriotama, nikad s izdajnicima Crne Gore“. 

I predsjednik Crne Gore i čelnik Demokratske partije socijalista Milo Đukanović je, gostujući na Radio Televiziji Crne Gore 13. aprila negirao da su skupovi povezani sa njim.

„Mislim da se kao građani Crne Gore branimo od nacionalizma koji pokušava da asimilira Crnu Goru i Crnogorce“, poručio je Đukanović.

Prema njegovim riječima, put odbrane crnogorskog identiteta, nije „da eksponiramo crnogorski nacionalizam u odnosu na srpski“:

„Ne, mi se od velikosrpskog i drugih nacionalizama branimo građanskom idejom“.

Komentarišući pjevanje Tompsonovih pjesama na patriotskim skupovima Đukanović je rekao da je to nepromišljeno.

„Ako je tačno da su se pjevale te pjesme, to razumijem kao nepromišljenost jer mislim da nam nikakav nacionalizam i nacionalistička ikonografija ne treba na tim skupovima“.

Iako Đukanović tvrdi da patriotsko-komitska okupljanja nijesu u organizaciji DPS, Patriotsko komitski savez je na izborima u Nikšiću, 14. marta ove godine nastupio u koaliciji sa DPS-om a najavljuju učešće i na izborima u Herceg Novom 29. maja.

Nacionalni ili nacionalisticki pokret?

Istoričar Miloš Vukanović za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da nacionalizam nužno ne rađa nacionalizam ali da se u slučaju komita, prema standardnom regionalnom modelu, to desilo.

„Veoma je mala bila vjerovatnoća da nakon smjene vlasti na, prije svega, nacionalnim temama, ne dođe do kontra reakcije. Napominjem da srpski nacionalizam ima agesivan stav ka crnogorskom identitetu, od samog začetka. Uslijed slabljenja ili nekompletnosti jačine crnogorskog građanskog društva, bilo je skoro pa neminovno da elementi crnogorskog nacionalizma isplivaju“, ocjenjuje Vukanović.

Iako je, kako kaže, nacionalizam u Crnoj Gori dugo bio potisnut jer je postojala vjera u građansko društvo, u posljednje vrijeme prisutan je crnogorski nacionalizam, kao odgovor na srpski.

„Oba izazivaju nelagodu što bi trebalo da bude znak da se ne pojačava agresivnost već da se ide ka smirivanju tenzija“, navodi Vukanović.

Ocjenjuje i da je velika, „skoro komična“ količina subjektivnosti percepcija dijela javnosti po pitanju komita.

„Odjednom aktivnosti novoformiranih pro-crnogorskih patriotskih saveza su neprihvatljive, dok su, skoro pa apsolutno iste aktivnosti organizacija koje su učestvovale u protestima-litijama bile prihvatljive“, navodi Vukanović.

SPC je mjesecima u svim crnogorskim gradovima organizovala masovne litije tokom prošle godine.

Podsjetimo, proteste, odnosno litije, pokrenulo je usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti, u Skupštini Crne Gore decembra 2019. godine. Više hiljada građana je šetnjom, dva puta sedmično, tražilo povlačenje vjerskog zakona, ocjenjujući da je namjera tadašnje vlasti da uzme imovinu SPC. Poslednja litija je organizovana, tri dana uoči parlamentarnih izbora, avgusta 2020 godine,  na kojima su vlast osvojile partije bliske upravo SPC.

Ključni događaji u godinu dana Zakona o slobodi vjeroispovijesti u Crnoj Gori

Vukanović navodi i da ocjenjivanje da su svi demonstranti pripadnici političke partije ili da su instrumentalizovani, samo radikalizuje situaciju.

Istorija komitskog pokreta

Tokom Prvog svjetskog rata, (1916 – 1918) nakon okupacije Crne Gore od strane Austorugarske dio crnogorskih vojnika nastavio je gerislku borbu protiv neprijatelja i nazivani su komitima.

Nakon rata, u novembru 1918. održana je neustavna “Podgorička skupština” na kojoj je odlučeno da se Crna Gora prisajedini Srbiji, odnosno Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Tada nastaje politička podjela na “bjelaše” i “zelenaše”, u zavisnosti od boje predizbornog letka. Bjelaši su pristalice bezuslovnog ujedinjenja sa Srbijom, bliski Beogradu i srpskoj dinastiji Karađorđević, dok su zelenaši crnogorski suverenisti, zagovornici južnoslovenske konfederacije i pristalice crnogorske dinastije Petrović.

Dio Crnogoraca je podigao “Božićni ustanak” 6. januara 1919. na čelu s kapetanom Krstom Popovićem. Zahtijevali su da se srpska vojska povuče iz Crne Gore, da se ponište odluke “Podgoričke skupštine", sprovedu opšti izbori i da Crna Gora, kao punopravan državni subjekt, uđe u jugoslovensku konfederaciju.

Ustanak nije uspio, ali su mnogi komiti, zelenaši nastavili borbu “iz šume” protiv nove vlasti, monarhije SHS na čelu s dinastijom Karađorđevića. Uslijedio je tzv “bijeli teror”, srpske žandarmerije i bjelaških formacija prema pobunjenicima i njihovim porodicama. Crnogorski komiti su se godinama borili pod parolom “Za pravo, čast i slobodu Crne Gore”.

Vođa komita Krsto Popoviću, kapetan, a kasnije brigadir (general), u Drugom svjetskom ratu bio na čelu "Lovćenske brigade” pod komandom italijanskih okupacionih vlasti na teritoriji Cetinja, Bara i Nikšića. Istovremeno njegovi sinovi su se borili u partizanima. Nakon rata, odbio je da se preda komunističkim vlastima, i odmetnuo se u okolini Cetinja. Ubijen je 1947. godine.

Moderni komite

Pjesme o Popoviću, kao ustaničkom vođi, dio su repertoara savremenih crnogorskih suverenista, a njegova fotografija u oficirskoj uniformi se često ističe na njihovim skupovima.

Pored imena “komiti” i kulta Popovića, suverenisti se prilikom identifikacije koriste i bližom prošlošću - podižu palac i kažiprst, pokazujući latinično slovo L, što je bio znak Liberalnog saveza Crne Gore devedestih godina prošlog vijeka, stranke koja se protivila ratu na prostoru bivše SFR Jugoslavije i prva zalagala za nezavisnost Crne Gore.