Božić se u Srbiji i Crnoj Gori nekada slavio 25. decembra
Nije se Hrist "rodio dva puta", nego vjernici koji poštuju Gregorijanski (novi) kalendar slave Božić 25. decembra, a oni koji računaju vrijeme po Julijanskom (starom) kalendaru to čine 7. januara, kaže istoričar Šerbo Rastoder za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Julijanski kalendar je do 1918. bio u opštoj upotrebi u Crnoj Gori i Srbiji.
Godinu kasnije je u novoj državi - Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) -ustanovljena upotreba Gregorijanskog kalendara.
"Ta odluka je naišla na veliki otpor prije svega SPC, tvrdili su da se time njima nameće katolički kalendar, da se kroz taj proces pokušava urušiti identitet srpskog naroda, i sve ono što je pratilo tu priču", kaže za RSE istoričar Adnan Prekić.
I danas je Gregorijanski zvanični kalendar u Srbiji, a Srpska pravoslavna crkva (SPC) koristi Julijanski.
Kad su ustanovljena dva kalendara
Julijanski kalendar je ustanovio Julije Cezar u 46. godini prije nove ere, dok je Gregorijanski kalendar uveden sredinom 16. vijeka.
Kada su 1582. godine ljudi primijetili da postoji razlika između lunarnog i solarnog kalendara, papa Grgur XIII je okupio naučnike da ustanove tu razliku i našli su da ona iznosi 13 dana, navodi Rastoder.
Tu kalendarsku reformu kroz Gregorijanski kalendar je, prema njegovim riječima, prihvatila većina država - prvo katoličke zemlje, potom protestantske, i na kraju pravoslavne, uglavnom u 20 vijeku.
Jedino ruska, srpska i koptska crkva nijesu prihvatile Gregorijanski kalendar, pa slave Božić po starom, Julijanskom, 7. januara.
Kalendarske zabune
Kod mnogih to izaziva zabunu da je riječ o "dva Božića".
Međutim, Božić je po oba kalendara istog datuma 25. decembra, kaže za RSE profesor na katedri za istoriju Filozofskog fakulteta Adnan Prekić.
"Po Julijanskom kalendaru je Božić takođe 25. decembra, ali on "pada" 7. januara po sada opštevažećem Gregorijanskom kalendaru. Kod nekih stvara zabunu to što SPC koristi Julijanski kalendar, ali datume izražava po Gregorijanskom kalendaru", objašnjava Prekić.
On smatra paradoksalnim da se priča o kalendaru svodi na ideološki, politički ili vjerski kontekst.
"Po mom dubokom uvjerenju to je isključivo matematičko pitanje, odnosno pitanje preciznosti kalendara i njegove funkcionalnosti", ocjenjuje Prekić.
Rastoder podsjeća da mnogi pravoslavni narodi slave Božić po Gregorijanskom kalendaru 25. decembra, kao u Grčkoj, Ukrajini, Bugarskoj, Rumuniji, na Kipru.
"Nema tu nikakve posebne enigme, osim činjenice da su ruska i srpska crkva odbile da slijede manje-više čitav svijet koji primjenjuje Gregorijanski kalendar, pa je došlo do apsurda da se rođenje Hrista slavi u nekim sredinama dva puta", kaže Rastoder.
SPC i CPC slave Božić 7. januara
U Crnoj Gori se, prema njegovim riječima, do 1918. godine Božić slavio 25. decembra po starom kalendaru.
To se mijenja kada je nezavisna Crna Gora 1918. prisajedinjena Srbiji, čime je ušla u novoformiranu Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca (Jugoslavija).
Potom su srpske vlasti ukinule Crnogorsku pravoslavnu crkvu (CPC) 1920. godine, iako je ona po Ustavu Knjaževine Crne Gore bila autokefalna.
SPC je postala dominantna pravoslavna vjerska zajednica u Crnoj Gori, a ona slavi Božić 7. januara, koji je zapravo gregorijanski ekvivalent 25. decembru po Julijanskom kalendaru.
CPC je obnovljena 1993. na Cetinju, a njeni vjernici danas slave Božić 7. januara.
Nalaganje badnjaka CPC obavlja na Cetinju i drugim gradovima na otvorenom, jer je većina pravoslavnih crkava u vlasništvu SPC. Odvojene božićne proslave CPC i SPC traju od 1994. godine.
Primjer Ukrajine
U Ukrajini se do ove godine Božić slavio 7. januara, kao i u Rusiji.
Dio pravoslavnih Ukrajinaca je po prvi put 2022.godine slavio Božić 25. decembra, za što su dobili blagoslov lokalnih crkava.
Sinod Pravoslavne crkve Ukrajine je saopštio da rektori lokalnih crkava mogu izabrati datum slavljenja Božića, uz obrazloženje da je odluka plod višegodišnjih rasprava, ali i rata u toj zemlji.
Rusija je izvršila agresiju na Ukrajinu 24. februara 2022.godine, i taj sukob još traje.