Zajednica između lokalne vlasti i autonomije

Odgovarajući nivo samoupravljanja srpske zajednice na Kosovu predstavlja "međuvlast ili novu definiciju Zajednice opština sa srpskom većinom".

Ovako bivši sudija Ustavnog suda Kosova Kadri (Kryeziu) Krueziu tumači sedmi član evropskog predloga za normalizaciju odnosa Prištine i Beograda, o kojem su se premijer Kosova Aljbin (Albin) Kurti i predsednik Srbije Aleksandar Vučić usaglasili na sastanku u Briselu 27. februara.

"Samouporavljanje za srpsku zajednicu na Kosovu (koje se pominje u evropskom predlogu) nije ni na nivou Republike, ali nije ni na lokalnom nivou", kaže Krueziu za Radio Slobodna Evropa (RSE).

On ističe da je takav nivo vlasti na Kosovu moguć uz izmenu ili dopunu pojedinih zakona.

S druge strane, profesor Ustavnog prava Mazlum Baraljiu (Mazllum Baraliu) tvrdi da se reč "samoupravljanje" (self-management) u evropskom predlogu može tumačiti na različite načine, ali on veruje da se odnosi na davanje teritorijalne autonomije Srbima na severu.

"Kada se kaže samoupravljanje zna se šta to znači, stvara se država u državi", smatra Baraljiu.

Šta je prethodilo evropskom predlogu?

Prvi sporazum o normalizaciji odnosa Kosovo i Srbija su potpisali 2013. godine, u kome se prvih šest članova odnosi na formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.

Međutim, upravo pitanje Zajednice godinama unazad blokira napredak ka normalizaciji jer Kosovo odbija da je formira uz obrazloženje da nije u skladu sa Ustavom.

Tu je i strah od takozvane "bosnizacije" Kosova, odnosno da bi Zajednica opština sa srpskom većinom mogla da preraste u entitet poput Republike Srpske u Bosni i Hercegovini.

S druge strane, zvanični Beograd insistira na Zajednici uz navode da će ona predstavljati krovnu organizaciju u zaštiti prava Srba na Kosovu.

Međunarodna zajednica od Kosova godinama unazad traži da formira Zajednicu a pritisci su se povećali tokom prošle godine, kada je na severu – gde živi većinsko srpsko stanovništvo - nekoliko puta došlo do eskalacije situacije zbog nastojanja Vlade Kosova da u tom regionu uspostavi vlast.

Rezultat tih dešavanja je bilo i istupanje Srba iz kosovskih institucija na severu, koji su svoj povratak uslovili formiranjem Zajednice opština sa srpskom većinom.

U međuvremenu, Prištini i Beogradu je predstavljen plan o normalizaciji, koji su, nakon višemesečne posredničke diplomatije, strane u načelu prihvatile.

Osim prihvatanje državnih simbola, dokumenata, diploma, tim predlogom se Srbija obavezuje da neće blokirati članstvo Kosova u međunarodnim organizacijama a Kosovo prihvata poseban aranžman za srpsku zajednicu.

Da li se sedmi član odnosi na formiranje Zajednice?

U desetom članu evropskog predloga se navodi da "strane potvrđuju svoju obavezu da sprovedu sve prethodne dogovore u dijalogu, koji ostaju validni i obavezujući".

To bi u praksi značilo da bi trebala da bude formirana Zajednica opština sa srpskom većinom.

RSE se obratio Vladi Kosova sa upitom da li se onda sedmim članom srpskoj zajednici daju dodatne garancije ili se ona odnosi na ostvarivanje prava Srba u okviru Zajednice opština sa srpskom većinom, ali do objavljivanja teksta odgovor nije stigao.

Američki izaslanik za Zapadni Balkan Gabrijel Eskobar (Gabriel Escobar) je u virtuelnom razgovoru sa novinarima ponovio da Zajednica opština sa srpskom većinom mora da bude formirana, te da bi ona trebala da predstavlja "nivo samouprave koji se neće mešati u ustavni poredak Kosova, pravnu strukturu, niti funkcionalnosti Kosova".

S druge strane, predsednik Srbije Aleksandar Vučić je 28. februara za Javni servis Srbije rekao da na mapi puta za implementaciju evropskog predloga nema Zajednice opština sa srpskom većinom, jer je Kurti nije prihvatio.

Ocenio je i da premijer Kosova neće uskoro formirati Zajednicu ali da će "za mesec, dva ili šest neko morati da je formira".

On je naveo da je značaj formiranja Zajednice veliki jer uključuje finansijsku podršku Srbije.

U srpskim sredinama na Kosovu rade institucije po srpskom sistemu, a veliki broj pripadnika srpske zajednice je u njima zaposlen i dobija platu iz budžeta države Srbije.

Nova definicija Zajednice ili dodatna prava

Profesor Kadri Krueziu navodi da se sedmi član evropskog predloga odnosi na Zajednicu opština sa srpskom većinom, iako se ona eksplicitno ne pominje.

"To je definicija Zajednice, ali se (ime) ne vidi, to možemo da vidimo samo mi stručnjaci, ne i običan narod", kaže Krueziu.

On ističe da Kosovo mora da pruži dodatna prava srpskoj zajednici na Kosovu jer od toga zavisi odnos sa zvaničnim Beogradom i sama normalizacija odnosa.

"Na taj način će se ukloniti prepreke za evropske integracije i učlanjenje Kosova u NATO", dodaje bivši sudija Ustavnog suda.

Njegov kolega Mazlum Baraljiu, pak, smatra da Kosovo nije smelo da prihvati evropski plan upravo zbog sedmog člana, jer veruje da će ona srpskoj zajednici obezbediti autonomiju na severu.

"Namerava se da se pored Asocijacije (Zajednice) da i teritorijalno samoupravaljanje na najvišem nivou. Dokument je neprihvatljiv za svakog ko zna šta znači država i za svakog ko želi da sačuva državu koja je stvorena", podvlači Baraljiu.

Ključni problem u vezi sa formiranjem Zajednice je pitanje njenih nadležnosti.

U decembru 2015. godine, Ustavni sud Kosova je utvrdio da 23 člana Ustava nisu u skladu sa sporazumom o principima za formiranje Zajednice, pogotovo u oblastima koje se odnose na jednakosti pred zakonom, osnovna prava i slobode, te prava manjinskih zajednica i njihovih pripadnika.

Premijer Aljbin Kurti je, pozivajući se na ovu odluku Ustavnog suda, u nekoliko navrata ponovio da na Kosovu nisu moguća monoetnička udruživanja.

Na severu Kosova su četiri teritorijalno povezane opštine sa srpskom većinom, Severna Mitrovica, Leposavić, Zvečan i Zubin Potok.

Trenutna prava Srba na Kosovu

Pripadnici srpske zajednice na Kosovu trenutno uživaju prava na osnovu plana Martija Ahtisarija, dokumenta na osnovu kog je proglašena nezavisnost i izrađen Ustav.

Tako, pored ostalog, imaju deset zagarantovanih mesta u Skupštini Kosova, jedno ministarsko mesto u Vladi i najmanje dva zamenika ministra.

Srpski jezik je, zajedno sa albanskim, u službenoj upotrebi na celoj teritoriji Kosova. (Postoji i Zakon o upotrebi jezika kao i Kancelarija poverenika za jezike pri kabinetu premijera).

Nevećinske zajednice, uključujući srpsku, imaju pravo na obrazovanje na svom maternjem jeziku. Međutim, Srbi na Kosovu nastavu pohađaju po planu i programu Srbije na svim nivoima.

Na Kosovu postoji Zakon o Specijalno zaštićenim zonama a koji ima za cilj da osigura zaštitu srpskih pravoslavnih manastira, crkava i ostalih verskih objekata, kao i istorijsko kulturna mesta koja imaju poseban značaj sa zajednicu kosovskih Srba.