'Sajber rat' dezinformacijama o napadu na severu Kosovu

Od prvih vesti o napadu naoružanih napadača na policiju na severu Kosova 24. septembra, na društvenim mrežama počeo je svojevrsan sajber rat poluinformacijama.

Licitiralo se ko su napadači, koji su motivi i ko ih podržava, objavljivane su lažne fotografije lokacija i napadača, te plasirani odgovori na pitanja koji nisu stigli iz zvaničnih i proverenih izvora.

Dezinformacije su plasirane u digitalnom prostoru i Srbije i Kosova.

Gde se dogodio incident?

U početku, iz brojnih medija na Kosovu i sa društvenih mreža pogrešno je prenošena lokacija napada.

Nekoliko puta je objavljeno da se incident dogodio u Leposaviću (jednoj od opština na severu Kosova).

Međutim, napad se dogodio u selu Banjska u opštini Zvečan na severu Kosova, nešto više od 24 kilometra od Leposavića.

Kosovska policija optužila je potpredsednika Srpske liste Milana Radoičića da je organizovao i učestvovao u napadu tridesetak naoružanih osoba na policiju.

Ubijen je policajac Afrim Bunjaku, a u okršaju sa policijom ubijena su trojica napadača dok su šestorica uhapšena.

Kosovo je optužilo Srbiju za podršku "teroristima", a dan nakon napada policija je objavila detalje o poreklu i modelima zaplenjenog oružja.

Predsednik Srbije Aleksandar Vučić rekao je da su maskirani napadači Srbi sa severa Kosova, ali nije otkrio njihov identitet.

Naveo je i da su se pobunili jer nisu želeli da trpe "teror" kosovskog premijera Aljbina (Albin) Kurtija i njega označio kao "jedinog krivca" za događaje na severu Kosova.

Gde su pobegli ostali napadači?

Kosovske vlasti nisu saopštile šta se desilo sa ostalim članovima grupe koja je organizovala napad na kosovsku policiju.

Na društvenim mrežama i u pojedinim medijima su se širile različite informacije o tome.

Tokom 24. i 25. septembra ujutru na mrežama se proširila informacija da su za izlazak iz manastira napadači koristili tunele, gde su članovi grupe prvobitno bili izolovani.

Međutim, 26. septembra Vlada Kosova objavila je snimak na kojem se vide maskirane osobe kako beže uz brda u okolini manastira Banjska.

Slike vojnika iz Azerbejdžana i Ukrajine

Uz opis da je reč o teroristi kog su ubile kosovske policijske snage u manastiru u selu Banjska, na društvenim mrežama je 25. septembra deljena fotografija vojnika iz Azerbejdžana, koja je prvobitno objavljena 6. aprila 2016. godine.

Novinari Radija Slobodna Evropa pronašli su sajt na kojem je fotografija originalno objavljena.

Potpisani autor je Karo Sahakyan, a na fotografiji je telo azerbejdžanskog vojnika koji leži na liniji fronta u Nagorno-Karabahu, otcepljenoj regiji Azerbejdžana.

Društvenim mrežama kružila je još jedna fotografija, koja je navodno prikazivala ubijenog napadača.

Na slici je ruski vojnik ubijen u Ukrajini, utvrdio je sajt za proveru dezinformacija sa Kosova Hibrid.info.

'Vagner dolazi u pomoć Srbima'

Društvenim mrežama kružile su informacije da maskirani napadači imaju podršku ruske plaćeničke grupe Wagner.

Direktor kosovske policije Fehmi Hoti Hoti izjavio je 24. septembra na konferenciji za novinare da su postojale informacije da će Wagner napasti, ali da o tome nema dokaza.

Ovo nije prvi put da se na društvenim mrežama pojavljuju informacije o tome da ruska plaćenička vojska Wagner "dolazi u pomoć Srbima".

Objave u kojima se navodi da Wagner dolazi da pomogne Srbima deljene su na Twitteru krajem maja 2023. godine.

Ovakve objave usledile su nakon izbora na severu Kosova, kada su demonstranti srpske nacionalnosti protestvovali zbog stupanja na dužnost albanskih gradonačelnika u opštinama na severu.

Koliko napadača je ubijeno?

Na društvenim mrežama je objavljivano i da je broj ubijenih napadača porastao na osam i deset.

Prema poslednjim zvaničnim informacijama kosovske policije, tokom razmene vatre ubijena su trojica napadača srpske nacionalnosti, dok su šestorica uhapšeni.

Ko su ubijeni napadači?

Nakon napada na Kosovu još nema zvaničnih potvrda o identitetu ubijenih napadača, ni od strane kosovskih, ni od strane srpskih zvaničnika.

Od početka sukoba društvenim mrežama kruže dezinformacije i nagađanja.

Tako se na društvenoj mreži X, nekadašnjem Tviteru, pojavila dezinformacija da je ubijen Pavle Bihali, vođa ultradesničarskog pokreta Levijatan iz Srbije.

Bihali je 24. septembra demantovao ove navode sa svog naloga na istoj društvenoj mreži.

Tokom istog dana pojavila se i dezinformacija da je među ubijenima Radomir Počuča, nekadašnji novinar i učesnik različitih sukoba na strani Rusije.

Počuča je ove navode odbacio na svom profilu na Instagramu, navodeći da "niti je mrtav, niti planira da umre".

Korisnici društvenih mreža su iz različitih neproverenih izvora delili još vesti o tome ko su ubijeni napadači srpske nacionalnosti.

Tako se na spisku našao i Vladimir Tolić iz Zvečana za kog se kasnije, takođe iz nezvaničnih izvora, ispostavilo da je u pritvoru.

Novinari Radija Sloboda Evropa nisu uspeli da potvrde koliko je maskiranih napadača srpske nacionalnosti bilo na Kosovu 24. septembra, kao ni njihove identitete.

Dezinformacije o kosovskoj policiji

U danima nakon napada u selu Banjska, Hibrid.info je takođe identifikovao dezinformacije u vezi sa aktivnostima kosovske policije u tim oblastima na severu zemlje.

Pored toga što je u nekim slučajevima korišćen materijal iz ranijih akcija kosovske policije na severu, u nekim slučajevima je korišćen i materijal iz drugih zemalja kao što su SAD, Bugarska ili Nemačka.

'Kosovo je ponovo Srbija'

"Kosovo je ponovo Srbija". Sa ovim bombastičnim naslovom na engleskom se na društvenim mrežama pojavila fotomontaža navodne vanredne vesti.

Lažni sadržaj kružio je TikTokom i Instagramom od 25. septembra, a do danas ima na desetine hiljada pregleda.

Radi se o fotomontaži, pokazuje analiza Radija Slobodna Evropa.

Za kreiranje ove slike korišćen je besplati onlajn alat – Break your news.

Uz pomoć ovog alata bilo ko može da napravi svoju udarnu vest tako što doda sliku i natpis koji želi.

Fotografija koja je korišćena za generisanje ovog lažnog sadržaja objavljena je nekoliko godina ranije.

Radi se o fotografiji agencije Reuters sa vojne parade u Beogradu i objavljena je 2014. godine.

 

Česte dezinformacije na relaciji Kosovo-Srbija

Dezinformacije o odnosima Kosova i Srbije i situaciji na severu Kosova, naseljenom većinom srpskim stanovništvom bile su prisutne i pre ovog napada.

Tromesečni i godišnji izveštaji platforme za verifikaciju vesti Hibrid.info dokazali su da je sever Kosova među temama koje najviše promovišu dezinformacije u medijima na Kosovu.

* Saradnja na tekstu Miloš Katić i Iva Martinović