Халықаралық ұйымдар Астананы Қаңтар оқиғасындағы азаптау фактілерін қайта тергеуге үндеді
Брюссельде орналасқан Адам құқығы бойынша халықаралық серіктестік үкіметтік емес ұйымы (IPHR), Азаптауға қарсы коалиция және Қазақстандағы адам құқығы бюросы 31 қаңтарда Астанада Қаңтар оқиғасына қатысты есебін жариялады.
"Біз қазір жылай да алмаймыз" – Қаңтар оқиғасы кезіндегі азаптау, қатыгездік және заңсыздық" деп аталатын есепте былтыр қаңтарда Қазақстанда адам құқығының "өрескел бұзылғаны" жайлы айтылады.
IPHR ұйымының Орталық Азия бойынша зерттеушісі Рэйчел Гасовски Астанадағы жиынға онлайн қосылып, Қазақстан билігіне бес ұсыныс жасады:
Қаңтар оқиғасы кезіндегі азаптау фактілерін "жіті, тәуелсіз түрде тергеп", халықаралық стандарттарды ұстанатынын көрсету; тергеуге халықаралық сарапшыларды араластыру.
"Дәлел жоқ" деп және қылмыс құрамы жоқ деп жабылған азаптау істерін қайта қарау.
Әділ сот арқылы барлық кінәліні сотқа тарту.
Азапталғандар мен олардың отбасыларына құқықтық қорғау көрсетіп, шығынын өтеу.
Медициналық қызметкерлердің азаптау мен қинауға қатысы бар-жоғын тексеріп, жауаптылар болса сотқа тарту.
"Қазақстан билігі сөзден іске көшіп, Қаңтар оқиғасы кезінде азаптағандарды жауапқа тартып, азаптау көргендерді қорғап әрі өтемақы беруі керек" деді Гасовски.
Жиынға қатысушылар Қаңтар оқиғасына қатысты көптеген фактілер ұсынды. Отырысқа Қаңтар оқиғасында азапталдық деген алматылық Саят Әділбекұлы мен атыраулық журналист Олеся Вертинская қатыстып, бастан өткен оқиғаларын айтып берді.
Азаптау туралы жиынға Бас прокуратура өкілі Біржан Мажренов пен ІІМ тергеу департаментінің бастығы Санжар Әділов қатысты. Олар жиында айтылған фактілерді жоққа шығаруға тырыспады және биліктің азаптауға қатысты осыған дейінгі ұстанымдарды айтты.
Әділов сөзінде "бұл жұмыс біз үшін маңызды" деп, "азаптау болған" тергеу изоляторларында камералар орнатылғанын айтты. "Қазір кез келген азаптау белгілері бар шағымдар тергеледі" деді ол. Екі шенеунік белсенді Айбек Сәбитов сөз сөйлеген соң залдан шығып кетті.
"Мен сенбеймін. Сіздер, ІІМ, прокуратура, антикор қызметкерлері шаблонмен сөйлейсіздер. Оперативті қызметкерлер үш күн бойы адамдарды ұрғанын өз көзіммен көрдім. Адамдарды қабырғаға жабыстырып, ешкімді көрмейтіндей тұрғызып қойып, ұрды" деді Қаңтарда азапталдым деген Сәбитов.
Жиынға БҰҰ азаптау бойынша бұрынғы арнайы маманы Манфред Новак, Бүкіләлемдік азаптауға қарсы ұйымының бас хатшысы Геральд Стаброк қосылды.
Гасовск "жүздеген адам полиция бөлімдерінде, қамау орыны ретінде қолданылған спорт орталықтарында, көшеде, медициналық мекемелерде азапталған" деді.
"Біз адамдарды аямай ұрған, үтікпен қинаған, электр тоқтарын қолдану, басына қап кигізіп ұру, ыстық су я мұздай су құю, тісін жұлу, сексуалдық қорлау сияқты азаптау әдістері болғанын құжатқа тіркедік" деп сөзін жалғады Гасовски.
Есепте әйелдер, балалар, мүшедектер, шетелдіктер бары айтылған және жараланған адамдарды ауруханадан тергеу изоляторына апарып азаптағаны да қосылған.
Жиында мамандар "Қазақстан билігі Қаңтар оқиғасындағы азаптау фактісіне қатысты ашық тергеу жүргізе алмағанына алаңдайтынын, халықаралық тергеуді кіргізбегенін" айтты.
5 қаңтарда парламентте Қаңтар туралы тыңдауды бас прокурор Берік Асылов елде азаптау арыз-шағымдары бойынша 329 іс қозғалғанын, ҰҚК мен полицияның 34 қызметкерінің ісін прокуратура қарап жатқанын хабарлады.
17 қаңтарда балалар үйінің тәрбиеленушісі Тимур Радченконы азаптау ісі бойынша екі полицей үш жылға сотталса, бір полицейдің бас бостандығы шектелді.
25 жыл бұрын Қазақстан БҰҰ азаптауға қарсы конвенцияны ратификациялаған. Құқық қорғаушылар Қазақстанда полицейлер тарапынан азаптау фактілері көп болса да, оларды жауапқа тарту қиын екенін мәлімдеп келеді. Полицейлердің үстінен азаптау шағымы түссе, бұл арыз сотқа сирек жетеді.