“ამ ომში ნეიტრალურობა თანამონაწილეობას ნიშნავს” - ინტერვიუ ლატვიის პრეზიდენტ ეგილს ლევიტსთან
“ნეიტრალიტეტი შეუძლებელია, როცა საქმე გვაქვს ღია აგრესორთან და აშკარა მსხვერპლთან. აქ ნეიტრალიტეტის დაჩემება ნიშნავს აგრესორის მხარეს ყოფნას, თანამონაწილეობას”, - ასე უპასუხებს ლატვიის პრეზიდენტი ეგილს ლევიტსი რადიო თავისუფლების კითხვაზე, თუ რატომ ამბობს ზოგიერთი ქვეყნის ლიდერი - მაგალითად, უნგრეთის ან საქართველოსი, რომ ისინი რუსეთ-უკრაინის ომში საკუთარი ქვეყნის მხარეს არიან? თავად პრეზიდენტი ლევიტსი უყოყმანოდ დათანხმდა უკრაინის შეთავაზებას, კიევში ვიზიტისას იქ ღამითაც დარჩენილიყო, მიუხედავად რუსეთის დაბომბვების საფრთხისა. ვაჟა თავბერიძე ლატვიის პრეზიდენტს მიუნხენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე შეხვდა და ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: თუ სწორად ვიცი, თქვენ პირველი დასავლელი ლიდერი ხართ, რომელმაც ომის დაწყების შემდეგ ღამე კიევში გაათენა. ეს სიმბოლური ჟესტი იყო?
პრეზიდენტი ეგილს ლევიტსი: დიახ. მყისიერად დავთანხმდი, როგორც კი შემომთავაზეს, იმიტომ რომ, ცხადი იყო უკრაინელებისთვის ამის მნიშვნელობა.
რადიო თავისუფლება: პრეზიდენტობამდე წლები ადამიანის უფლებათა სასამართლოს წევრი იყავით, სტრასბურგში. დღეს ითხოვთ, რომ შეიქმნას სპეციალური ტრიბუნალი რუსეთის სამხედრო აგრესიის გამოსაძიებლად, რათა რუსეთი ომის დანაშაულებისთვის დაისაჯოს. რამდენად სრულყოფილი იქნება ასეთი ტრიბუნალი, თუ მის წინაშე დამარცხებული პუტინიც არ იდგება?
ეგილს ლევიტსი: არ უნდა დაველოდოთ, სანამ რუსეთი დამარცხდება, ან კიდევ პუტინს ჩამოაგდებენ. ამ ტრიბუნალის შექმნა საჭიროა, და საჭიროა დროზე - არაა აუცილებელი, ყველა კრიმინალი პირადად ესწრებოდეს სასამართლო პროცესს. გვქონდა შემთხვევები - იუგოსლავიაში, რუანდაში, ლიბერიაში, სადაც დამნაშავეებს დაუსწრებლად გამოუტანეს განაჩენი. ამ ტრიბუნალისთვის პრინციპულად მნიშვნელოვანი ის კი არაა, რომ იქ პუტინი და სხვა დამნაშავეები პირადად იდგნენ, არამედ ის, რომ ფარდა ახადოს ომის, აგრესიის ამ მანქანას, საზოგადოებას, მთელ მსოფლიოს დაანახვოს, რა და რატომ მოხდა, რათა ყველამ გაიაზროს, რომ რაც მოხდა, მიუღებელია, უპატიებელია.
რადიო თავისუფლება: ამ ომმა თქვენ, თქვენს ბალტიელ მეზობლებს, პოლონეთსა და ა.შ., შესაძლებლობა მოგცათ, დანარჩენი დასავლეთისთვის ნიშნი მოგეგოთ - „ხომ გეუბნებოდით?“ ევროპარლამენტში სიტყვის გამოსვლისას, უზარმაზარი შეცდომა და გულუბრყვილობა უწოდეთ „რუსეთზე დამოკიდებულებისკენ ნებაყოფლობით სვლას, მიუხედავად ჩვენი გაფრთხილებებისა“. როგორ ფიქრობთ, საიდან გაჩნდა, რამ შვა ეს გულუბრყვილობა?
ეგილს ლევიტსი: ეს გულუბრყვილობა შვა იმან, რომ ცივი ომის შემდეგ დასავლეთი სათანადო ყურადღებით არ აკვირდებოდა რუსეთში მიმდინარე პროცესებს. კარგად რომ დაკვირვებოდნენ, გაიაზრებდნენ, რომ მათი იმედები და ოცნებები დემოკრატიულ რუსეთზე სხვა არაფერი იყო, თუ არა ილუზია. ასე რომ, მიზეზი იყო ილუზია - ილუზია და უგულებელყოფა, ასე ვიტყოდი.
რადიო თავისუფლება: თქვენ რატომ არ მოგისმინეს? ხომ აფრთხილებდით.
ეგილს ლევიტსი: რა თქმა უნდა, ვაფრთხილებდით. მაგრამ ეს ხომ დისკომფორტია - ისინი კომფორტს ვერ ელეოდნენ. ოცნებებში ცხოვრება უფრო კომფორტულია, ვიდრე მწარე რეალობისთვის თვალის გასწორება.
რადიო თავისუფლება: იყო თუ არა 2008 წლის ომი საქართველოში ერთი ასეთი გაფრთხილება?
ეგილს ლევიტსი: ცხადია, იყო. აგრესია დაიწყო 2008 წელს საქართველოში, და ჩვენ, ბალტიის ქვეყნებს მყისიერი რეაქცია გვქონდა ამაზე. ჩვენი პრეზიდენტები თბილისში ჩამოვიდნენ, იმიტომ რომ არავისგან გვესწავლება, რას ნიშნავს, როდესაც რუსეთი შენს ქვეყანას თავს ესხმის. მაგრამ დანარჩენი ევროპისგან შედარებით უფრო სუსტი რეაქცია ვიხილეთ და ამან რუსებს უბიძგა გარკვეული დასკვნებისკენ: ოჰ, როგორც ჩანს, დასავლეთი სუსტია. მშვენიერია! ესე იგი, შეგვიძლია უფრო შორსაც წავიდეთ. და გადადგეს კიდეც შემდეგი ნაბიჯი - ეს იყო ყირიმი 2014 წელს. და მერე, ანალოგიური დასკვნის გაკეთების შემდეგ, ადგნენ და მთელი უკრაინის დაპყრობა სცადეს 2022 წელს. ახლა ჩვენ, დასავლეთმაც გამოვიტანეთ დასკვნები და, როგორც ჩანს, საბოლოოდ გავიაზრეთ, რა არის რუსული ხასიათი, რას წარმოადგენს რუსეთი და გამოვიმუშავეთ კიდეც მასთან გამკლავების სტრატეგია.
რადიო თავისუფლება: კიდევ ერთი თემა, რასაც მხარს უჭერთ, ეს ევროპაში რუსული აქტივების გაყინვა და მათი უკრაინისთვის გადაცემაა ქვეყნის აღსადგენად. ამბობთ, რომ ეს რთულია, მაგრამ არა არარეალური. თუ დასავლეთი მართლაც მოეგო გონს, როგორც თქვენ ამბობთ - უკვე რატომ არ გააკეთეს ეს?
ეგილს ლევიტსი: პოლიტიკური ნების მომწიფებას დრო სჭირდება - , განგრძობადი პროცესია. თუ შევხედავთ იმას, თუ როგორ აღიქვამდა დასავლეთი რუსეთს ერთი წლის წინ, ან თუნდაც ნახევარი წლის წინაც, წინსვლას დავინახავთ.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, მივალთ აქამდეც [გაყინული რუსული აქტივების უკრაინისთვის გადაცემამდე]?
ეგილს ლევიტსი: თანდათანობით მივდივართ ამისკენ. ჯერ ვერ მივაღწიეთ გარდამტეხ ნიშნულს, აქამდე გარკვეული პროცესები ვითარდება და სწორედ ამ დინამიკის ეტაპზე ვართ ახლა.
რადიო თავისუფლება: ორივემ მოვისმინეთ, რა თქვა პრეზიდენტმა ზელენსკიმ [მიუნხენის უსაფრთხოების] კონფერენციაზე გამოსვლისას. მან არაორაზროვნად განაცხადა, რომ „უკრაინამ უნდა გაიმარჯვოს, უკრაინა უნდა იყოს ევროკავშირში და უნდა იყოს ნატოში“. მე ვიცი, რომ თქვენ ამ პათოსს იზიარებთ, ამიტომ გკითხავთ - როდის მოხდება ეს?
ეგილს ლევიტსი: რაც შეეხება ევროკავშირის წევრობას, წინ რეფორმებია, ამიტომ ვერ ვიტყვი, როდის, მაგრამ ვიტყვი, რომ წევრი ქვეყნებისგან სერიოზულ მზადყოფნას ვხედავ, რომ ეს რაც შეიძლება მალე მოხდეს. ასე რომ, ვიტყოდი - ამას გაისად არ უნდა ველოდოთ, მაგრამ არც ძალიან დიდი დრო დასჭირდება.
რადიო თავისუფლება: და რაც შეეხება ნატოს? ევროკავშირის წევრობას წინ რეფორმები უნდა უძღოდეს, მაგრამ ხომ ფაქტია, რომ თუ საქმე ნატოზე მიდგა, უკრაინას ალბათ დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი საუკეთესო არმია ჰყავს?
ეგილს ლევიტსი: ვფიქრობ, ეს დისკუსია განახლდება ომის შემდეგ. და მე, ჭეშმარიტად, უკრაინას ნატოს წევრ სახელმწიფოდ ვხედავ, რადგან, როგორც თავადვე თქვით, უკრაინას დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი საუკეთესო არმია ჰყავს და ეს ნატოს რეალურად გააძლიერებდა.
რადიო თავისუფლება: საქართველოსა და მოლდოვაზეც გკითხავთ. ორივეს აქვს ევროკავშირის წევრობის ამბიციები, და ერთ-ერთ მათგანს ნატოში გაწევრებაც სურს. მეტიც, უკანასკნელ ხანებში, მოლდოვაც სკეპტიციზმს ამჟღავნებს საკუთარი ნეიტრალური სტატუსის მიმართ. როგორ წარმოგიდგენიათ ამ ორი ქვეყნის ევროპული მომავალი?
ეგილს ლევიტსი: მოლდოვა რუსეთის მხრიდან ზეწოლის ქვეშაა, მაგრამ ვიტყოდი, რომ მთავრობა მზადაა, გადადგას ყველა საჭირო ნაბიჯი [ევროკავშირის წევრობისკენ]. თანაც მოლდოვას დიდი მოკავშირე ჰყავს - რუმინეთის სახით, რომელიც მოლდოვას ძალიან ეხმარება, ამიტომ ვიტყოდი, რომ მოლდოვაც დაახლოებით იმ ტემპებში მოახერხებს ევროკავშირში შესვლას, როგორშიც უკრაინა. საქართველოს ჯერ კიდევ არ მიუღია კანდიდატის სტატუსი. ჩემი რჩევა იქნებოდა, რომ რეფორმები ახლავე დაიწყოთ, იმიტომ რომ ძალიან მკაფიოა, რა უნდა გაკეთდეს.
რადიო თავისუფლება: თქვენ თქვით, რომ მოლდოვის მთავრობა მზადაა, გადადგას ყველა საჭირო ნაბიჯი ევროკავშირის წევრობისკენ. ხედავთ თუ არა იმავე მზადყოფნას, რეფორმებისადმი იმავე ერთგულებას, საქართველოს მთავრობაში?
ეგილს ლევიტსი: მხოლოდ იმას ვიტყოდი, რომ მთავრობის მიერ გაკეთებული განცხადებების თანახმად, მათ ეს სურთ.
რადიო თავისუფლება: კარიერის განმავლობაში უნგრეთშიც მოგიწიათ ელჩად ყოფნა, ამიტომ გკითხავთ, ასე ვთქვათ, საით მიდიან „გზანი ორბანისანი“. როდესაც მას ჰკითხეს, თუ ვის მხარეზე იყო ამ ომში, პასუხი იყო: უნგრეთის მხარეზე. ამან ექო, გამოძახილი ჰპოვა საქართველოშიც, სადაც მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ ისინი საქართველოს მხარეზე იყვნენ. შეგიძლიათ განმარტოთ, რას მოიცავს ეს უნგრულ/ქართული გზა და საით მივყავართ მას? რას ნიშნავს, იყო უნგრეთის, ან საქართველოს მხარეს, რუსეთ-უკრაინის ომში?
ეგილს ლევიტსი: [იცინის]
რადიო თავისუფლება: არ ფიქრობთ, რომ მართებული კითხვაა?
ეგილს ლევიტსი: როგორ არა, არის. უბრალოდ ვცდილობ, დიპლომატიური პასუხი ვიპოვო. უნგრეთის ეროვნული ინტერესების განსაზღვრა უნგრეთის საქმეა, მაგრამ ისინი თანხვედრაში უნდა მოდიოდეს ნატოსა და ევროკავშირის ინტერესებთან, რადგან უნგრეთი ნატოსა და ევროკავშირის წევრია.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რა არის ამ განცხადებების მოტივაცია? აი, თქვენ ხომ არ ამბობთ: „მე ამ ომში ლატვიის მხარეზე ვარ“ - რადგან იგულისხმება, რომ უკრაინის მხარეზე ყოფნა ლატვიის მხარეზე ყოფნაცაა. ისინი რატომ ხედავენ სხვანაირად?
ეგილს ლევიტსი: მათი მოტივაციაა, როგორმე ნეიტრალურები იყვნენ, მაგრამ ამ შემთხვევაში ნეიტრალიტეტი შეუძლებელია, რადგან საქმე გვაქვს ღია აგრესორთან და აშკარა მსხვერპლთან. და აქ ნეიტრალიტეტის დაჩემება ნიშნავს აგრესორის მხარეს ყოფნას, თანამონაწილეობას.