Türkiye'nin kültürel sınırları Osmanlı'nın gittiği yerdir

Mart 2015'ten bu yana, İslam İşbirliği Teşkilatı bünyesinde görev yapıyor. Kulaklıkaya, TİKA eski başkanı, Moritanya eski büyükelçisi. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'nca ECO ödülüne, BM Gıda ve Tarım Teşkilatı'nca 'Dünya Gıda Günü' ödülüne layık görüldü. Kulaklıkaya'nın beyefendi üslubuyla, ülkemizi ve bugünün İslam dünyasını konuştuk.

Sınır dendiği zaman yoğunlaşılması gerekenin kültürel sınırlar olduğunu vurgulayan SESRİC Genel Direktörü Musa Kulaklıkaya, “Türkiye'nin sınırları, Avrupa içlerine, Balkanlar'a, Osmanlı'nın, ecdadın gittiği son noktalara kadar gidiyor. Ve bugünkü ilişkilerin temelini bu sınırlar içerisinde bırakılan izler oluşturuyor. Dolayısıyla İslam dünyasının bir parçası olarak, Türkiye'yi ayrı değerlendirmek gerekiyor.” şeklinde konuştu.

Özellikle 2030 sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi için bütün dünyada ihtiyaç duyulan kaynağın 1 trilyon dolar olduğunu vurgulayan Kulaklıkaya, “İslam dünyasında yapılan bir araştırmaya göre, sadece zekat gelirleri hakkıyla toplansa, şu an itibarıyla 2 trilyon dolar zekat potansiyeli var, muhtaç insan kalmaz. Biz sadece zekatla, kendi içimizdeki bu çarpık durumu ortadan kaldırabiliriz.” dedi.

İKA eski başkanısınız, sizin ifadenizle, 'Türkiye'nin dünyaya uzattığı şartsız yardım eli'ni nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türkiye'nin yardım serüveni aslında çok eskilere dayanıyor. 1980'lerde o zamanki DPT, şimdiki Kalkınma Bakanlığı olan yapı içerisinde, Türkiye'nin ilk yardım hamleleri başladı. Ağırlıklı olarak, Afrika ülkelerine yapılan küçük projeler, ama yardımların yapıldığı ülkelerde iz bırakan, insanların hissettiği, nitelikli, farklılık yaratan projelerdi. 90'lı yılların başında Sovyetler Birliği'nin ve Balkanlar'da Yugoslavya'nın dağılmasıyla beraber, dünyada bir anlamda kâğıtlar yeniden karıldı, dünya haritası değişti. Yeni, bağımsız ülkeler ortaya çıktı. Burada, Türk halkı olarak tarihten gelen sorumluluklarımızın gereğini yapma sorumluluğu ortaya çıktı. Bunun da, devletin bir yardım teşkilatı eliyle yürütülmesi zarureti vardı. Türkiye'nin gerek Osmanlı döneminden tevarüs ettiği, gerekse cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren geliştirdiği kalkınma hamleleri ve elde ettiği tecrübeleri dost ve kardeş, bağımsızlığını yeni kazanan ülkelere aktarma fırsatı vardı. Hem onların yeni dünyaya uyumlarına katkı sağlayacak, hem soydaşlarıyla, kendi din ortak paydasındaki kardeşleriyle, tekrar kucaklaşmasına zemin hazırlayacak bir ortama ihtiyaç vardı. Bunun da en güzel enstrümanı yardımlar. Şartsız yardımlarda, yardım eden ülke, yardım yaptığı ülkeye şart koşmaz. Talep endeksli yardım yapmak gerekir. Yani yardım yapacağınız ülkenin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak yardım yapmanız bir anlam ifade eder.

TİKA başkanlığından sonra sizin Moritanya büyükelçiliğiniz geldi, Moritanya'da sahada neler gözlemlediniz?

Moritanya'ya tabii, kurucu büyükelçi olarak gittiğim için, birçok alanda kuruculuk yaptık. İlk defa siz Türkiye Cumhuriyeti devleti adına gidiyorsunuz. Büyükelçilik açılmadan önce, en somut temasımız Moritanya cumhurbaşkanının Türkiye'yi ziyareti ve bu ziyarette karşılıklı olarak büyükelçiliklerin açılması kararının alınması. Tarihte Osmanlı döneminde, doğrudan bir temasımız yok. Moritanya'da susuzluktan kırılan bir bölgeye 62 tane içme suyu kuyusu açtık, anne-çocuk hastanesine yenidoğan çocuklara ilk müdahalelerin yapılacağı bir merkez kurduk, oranın resmi televizyon ve radyo kurumuna bir stüdyo hediye ettik. Yani ben TİKA başkanlığım döneminde yapmadığım ülke koordinatörlüğünü yapmış gibi oldum. Bu anlamda da, şu andaki TİKA yönetimine çok teşekkür ediyorum. Beni orada yalnız bırakmadılar, Türkiye'nin imajının pekişmesine çok önemli hizmetleri oldu.

Şu anda, SESRİC genel direktörlüğünüz devam ediyor. SESRİC nedir?

SESRİC, merkezi Türkiye'de olan, 1978 yılında kurulmuş, İslam İşbirliği Teşkilatı'na bağlı kuruluşlardan biri. Biz, İslam ülkeleriyle ilgili ekonomik ve sosyal alanlarda istatistikler topluyoruz. İslam ülkelerinin durumunu bir bütün olarak analiz ediyoruz. Sağlık konusunda İslam ülkelerinin durumu ne? Eğitim konusunda İslam ülkelerinin durumu ne? Bunu bazen de mukayeseyle yapıyoruz. Yani İslam ülkeleriyle ilgili istatistik verilerini değerlendiriyoruz. Diyelim uzmanların eğitimine ihtiyaç var. Biz burada devreye giriyoruz. Eğer İslam ülkeleri içerisinde o konuda iyi olan ülke ya da ülkeler varsa onların uzmanlarını ihtiyaç duyan ülkelere gönderip eğitimler yaptırıyoruz.

İslam ülkeleri arasında işbirliği adına SESRİC gibi kuruluşlar çok önemli bir yük alıyorlar ama bu işbirliği nasıl artırılabilir?

Dünya ölçeğinde değerlendirdiğimiz zaman, İslam ülkelerinin sahip olduğu potansiyel hakikaten çok ciddi bir potansiyel. Dünya nüfusu bugün 6-7 milyar dolaylarında. Dünya nüfusunun 2 milyara yakın kısmı, İslam İşbirliği Teşkilatı Birliği üyesi ülkelerde yaşıyor. Bu nüfusun içerisinde yaklaşık % 53' ü, 0-24 yaş arasında. Dünya ortalamasına baktığınız zaman, gelişmiş ülkelerde genç nüfus oranı o kadar düşük ki, özellikle çok gelişmiş Avrupa ülkelerinde % 30'lara ancak varıyor. İstihdama katılım anlamında baktığımız zaman, İslam ülkelerinde özellikle genç nüfus arasında istihdama katılım % 63 düzeyinde. İnsan kaynağı itibarıyla, özellikle genç nüfusa hakim olması açısından çok ciddi bir güç İslam ülkeleri. Yine doğal kaynaklar açısından sahip olduğu güce baktığımız zaman, ispat edilmiş dünya petrol rezervlerinin % 60'ı İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkelerde. Doğalgaz rezervlerinin % 61.2'si yine aynı coğrafyada yer alıyor. Tarım arazilerinin yaklaşık % 30'u yine bu coğrafyada. Bu kadar güzel potansiyel yanında, tabii üzücü rakamlar da var. Örneğin dünya üretiminden İslam dünyası sadece % 9 pay alıyor.

Toplam dünya ihracatının % 12'si yine İslam ülkelerinde. Bizim ülkelerimize gelen doğrudan dış yatırım oranı, dünyadaki toplam dış yatırım içerisinde sadece % 11. Yani çok ciddi potansiyeli var ama bu potansiyeli değerlendirecek fırsatlar yeterince değerlendirilmiyor.

Neden İslam ülkeleri bir çatı altında gerçekten toparlanamıyor? Neden daha yakınlaşamıyor?

Kişi başına düşen milli gelir açısından baktığımızda, İslam ülkeleri arasında uçurumlar var. İslam dünyasında günde iki buçuk doların altında bir gelirle yaşamak zorunda olan, yardıma muhtaç o kadar büyük bir kitle var ki. İnsani yardıma muhtaç dünya nüfusunun toplam % 71'i bu coğrafyada yaşıyor. Dünyada karşılaştığımız afetlerin beşte biri yine İslam coğrafyasında. Özellikle son yıllarda Suriye krizinde olduğu gibi, 500 bin kişi hayatını kaybetmiş, 1.5 milyon kişi yaralanmış, 4.8 milyon kişi başka ülkelerde mülteci konumuna gelmiş, 7.6 milyon kişi ülke içinde evini terk etmek zorunda kalmış. Toplam 13 milyon kişi, insani yardıma muhtaç hale gelmiş. Bu sadece Suriye'de karşılaştığımız problem. Buna Libya'yı, Yemen'i, Irak'taki kargaşayı, Afganistan'ı ekleyin. Vahim bir tablo. Dünya üzerinde çatışma ve diğer sebeplerden dolayı yerlerinden edilen 22 milyon insanın % 60'a yakını, yine bizim İslam ülkelerinde. Dünya üzerinde insani yardıma muhtaç kişilerin % 71'i, yaklaşık 90 milyon kişi yine İslam ülkelerinde yaşıyor. Şimdi bu vahim tablo ve bu İslam ülkelerinin potansiyelini yan yana koyduğumuz zaman, bizim kendi inançlarımızdan, kendi değerlerimizden hareketle, oturup bir şeyi düşünmemiz gerekiyor.

Yapılan bir araştırmaya göre, özellikle 2030 sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi için bütün dünyada ihtiyaç duyulan kaynak, 1 trilyon dolar. İslam dünyasında yapılan bir araştırmaya göre, sadece zekat gelirleri hakkıyla toplansa, şu an itibarıyla 2 trilyon dolar zekat potansiyeli var, muhtaç insan kalmaz. Bu rakamın, 2020'li yıllarda 5 trilyon dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Biz sadece, zekat gibi bir enstrümanla, eğer bunu iyi koordine edebilirsek, kendi içimizdeki bu çarpık durumu, açlığı, yokluğu ortadan kaldırmamamız için hiçbir sebep yok. Bundan sonra geriye, İslam dünyasındaki hükümetlerin başkanlarının, siyasi liderlerin bu konuda kararlı ve istekli olmaları kalıyor.

İslam dünyasında Türkiye'nin rolünü nasıl görüyorsunuz?

Biz İslam dünyasının bir parçasıyız. Yıllarca İslam'a hizmet etmiş, İslam'ın bayraktarlığını yapmış bir milletiz. İslam dünyasında hem siyasi, hem ekonomik, hem kültürel alanda, ciddi katkıları olan bir ülkenin mensuplarıyız. Türkiye'nin tarihe dayalı olarak, İslam dünyasıyla bağı çok güçlü. Bu güçlü bağı, bugün Türkiye Cumhuriyeti'nin çeşitli kurumları, alanda uygulamaya çalışıyorlar. TİKA, Türk Kızılayı, Türk STK'larıyla sadece İslam dünyasında değil, dünyanın neresinde olursa olsun ilk koşan biz oluyoruz. Bu bizim kültürümüzün, dini, kültürel değerlerimizin bize yüklediği bir sorumluluk. Kendi yakın coğrafyamıza zaten tarihi sorumluluklarımız gereği koşmak durumundayız. Rahmetli Demirel'in Bosna'yla ilgili söylediği bir söz var, “Tarih eteklerimizden çekiyor.” demişti. Yani tarihte defteri kapamıyorsunuz defter hep açık. Sınır dediğiniz zaman, yoğunlaşmanız gereken kültürel sınırlardır. Türkiye'nin sınırları, Avrupa içlerine, Balkanlar'a, Osmanlı'nın, ecdadın gittiği son noktalara kadar gidiyor. Ve bugünkü ilişkilerin temelini bu sınırlar içerisinde bırakılan izler oluşturuyor. Dolayısıyla İslam dünyasının bir parçası olarak, Türkiye'yi ayrı bir önemde değerlendirmek gerekiyor. Ayrıca, 2016 yılından itibaren İslam İşbirliği Teşkilatı'nın dönem başkanı. İslam dünyasıyla olan bağımızın güçlendirilmesine bu sembolik pozisyon önemli bir katkı sağlayacak. Teşkilat için son derece önemli olan İslam Kalkınma Bankası'nın en büyük sermayedarları arasında, Türkiye ve teşkilat içerisindeki bütün kurumlara ciddi katkılar sağlıyor.

Sayın Cumhurbaşkanı, “Dünya 5'ten büyüktür” ve “Neden bu beş büyük arasında bir tane İslam ülkesi yok?” diye soruyor. Neden yok? İslam ülkeleri arasında gerçek bir birlik sağlanması için Sayın Erdoğan'ın bilinen lider rolü işe yarayabilir mi?

Elbette liderlik meziyetleri hem lideri olduğunuz toplum açısından, hem de dünyaya güçlü mesajlar verebilmeniz açısından çok önemli. Herkesin bunun öneminin farkında olması çok önemli. Dünya 5'ten büyüktür söylemini Sayın Cumhurbaşkanımız uzun süredir kullanıyor. Gelinen noktada, dünyada artık sadece beş ülke güçlü değil. Ekonomik, siyasi, insani sorunlara duyarlılık gibi birçok farklı kriter devreye girdi. BM içinde, o beş ülkenin veto hakkı var. Bütün dünyayı, insanlığı ilgilendiren bir konuda bir karar alınacağında bu ülkelerden bir tanesi veto ettiği anda her şey bitiyor. Yani Suriye krizinin kördüğüm olmasının arkasında, bu fiili durum var. Onların kendi aralarındaki çıkarları, bütün insanlığın çıkarını bir kenara itmeye neden olabiliyor. Dolayısıyla, daha adil bir Birleşmiş Milletler temsil sistemi üzerinde, herkesin kafa yorması lazım. İslam dünyasının blok olarak temsili için belki çözümler düşünülebilir.

İslam ülkeleri arasında Türkiye'nin daha aktif olabilmesi için siyasal anlamda da önünün açılması, Türkiye'nin İslam ülkeleri arasındaki rolünü güçlendirir mi?

Siyasi, ekonomik istikrarın olduğu bir Türkiye, hem kendisine hem çevresine hem içinde bulunduğu ittifaklara daha ciddi katkılar sağlayacaktır. Bu başkanlık sistemiyle olacaksa başkanlık sistemiyle olur, parlamenter sistemle olacaksa parlamenter sistemle. Ama adı ne olursa olsun, siyasi, ekonomik istikrar ve güç; bunlar olduğu sürece hem kendi halkımız daha müreffeh, kendine güvenen bir halk olacaktır, hem de İslam coğrafyasına bu anlamda güven telkin edip, daha çok katkı sağlayacaktır.

Ramazan ayındayız, İslam dünyasına genel olarak mesajınız nedir?

Ramazan rahmet ayı, ibadet ayı. İnsani duyguların, merhametin zirve yaptığı bir ay. Dolayısıyla öncelikle temennim şu, Müslümanlar olarak bu ayın bu nimetlerinden istifade edelim. Ne kadar istifade edebiliyorsak, gücümüz ne kadarına yetiyorsa. Her şeyden önemlisi, Ramazan ayını idrak ederken, sadece fiziksel açlıkla oruç tuttuğumuzu zannetmeyelim. Oruç, bir nefis terbiyesi aracıdır. Oruç sosyal sorumluluklarımızı hatırlatan bir araçtır. Çünkü açlığın ne demek olduğunu, aç olan insanları hatırlamanın ancak oruçla mümkün olduğunu biliyoruz. Bu hatırlama, kuru kuruya bir hatırlama olmamalı. Hakikaten ihtiyaç sahibi olan insanların, bu vesileyle daha güçlü hatırlandığı bir fırsat olmalı. Üst kurumlar, hükümetler açısından da elbette atılması gereken adımlar var. Bütün insanlığın ihtiyaç duyduğu bir yıllık kalkınma hedeflerine ulaşılmasında kullanılacak kaynak, 1 trilyon dolar. İslam dünyasında var olan, sadece zekat potansiyeli, 2 trilyon dolar. Mühim olan bu potansiyelin sistematik ve iyi kurgulanmış mekanizmalarla etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak. Bu konuda hem ilahiyatçılarımızın hem iktisatçılarımızın kafa yorması gerekiyor. Vicdanlarımıza bırakılmış olsa bile, zekâtın daha etkin bir şekilde kullanılması konusunda, katkılarımızı daha çok artırmamız lazım. Zekâtla yetinmeyip, imkanı olanlar için söylüyorum, daha çok yardımlaşmaya vesile olacak adımları atmamız lazım. Ramazan'ı çok yönlü, hem ruhi terbiyemiz hem nefsi terbiyemiz hem toplumsal dayanışma anlayışımız açısından bir vesile kabul edelim.

Konya, 2016 İslam Dünyası Turizm Başkenti

Konya 2016 yılında İslam Dünyası Turizm Başkenti oldu. SESRİC bu bünyede aktif mi?

2015 yılında, ilk kez Kudüs, İslam Dünyası Turizm Başkenti'ydi. Buradaki amaç, İslam dünyasında turizm olgusunun yaygın bir şekilde işlenebilmesi, hem bütün insanlığa hem İslam dünyasına bir değer olarak sunulması ve değerlendirilmesi. Aynı zamanda ülkelerin turizm potansiyellerinin de keşfedilmesi buradan hareketle yeni işbirliği alanlarının geliştirilmesi. Konya da sahip olduğu kültürel, tarihi değerler ve günümüz itibarıyla bir ilim merkezi olmasıyla, Mevlânâ'nın sevgi dilinin en çok hatırlandığı bir belde. Kudüs'ten sonra hakikaten turizm başkenti olmayı hak eden bir il. Turizm başkenti seçilecek aday ülkelerin değerlendirme sürecinde, teknik değerlendirmeyi SESRİC olarak biz yapıyoruz. Dolayısıyla Konya'nın seçiminde böyle bir rolümüz oldu. Konya'nın özellikle yerel aktörlerinin daha çok katkı sağlaması kaydıyla, İslam dünyasına tanıtılması konusunda teşvik edici oluyoruz.