"Adamlar indi gazet-žurnallar üçin däl, diňe garny üçin işleýärler"
Soňky ýyllarda Täjigistanda gazet okaýanlaryň sany barha azalyp barýar. Birleri dawaly makalalary okamaga wagtyny biderek harçlamak islemeýändigini aýdýar, başgalary bolsa neşir organlarynyň ornuny Internetiň we sosial ulgamlaryň bireýýäm eýeländigini öňe sürýärler. Näme üçin Täjigistanda 100 ýyldan gowrak wagt bäri dowam edip gelýän neşirýat pudagy pese düşýär?
"Okasy gelýär, ýöne puly ýetmeýär...”
Ismoil Ismoilow gazet satyn almak üçin, her hepde golaýdaky Rudaki etrapçasyndan paýtagta gelýär. "Men ruhy iýmit alýaryn, mundan daşary-da öz maglumat derejämi ýokarlandyrýaryn" diýýär. Ol gazet-žurnallary gyzyklanma bilen okaýandygyny, ýöne käte olary satyn alyp bilmeýändigini aýdýar.
Duşanbe şäherindäki gazet satylýan ýerlerde alyjyny bir eliň barmaklary bilen sanamak mümkin. Satyjylaryň aýtmagyna görä, soňky ýyllarda adamlarda gazet-žurnal almaga höwes ýok.
Gazet satyjylaryň biri Hurşeda Jalilowa şeýle diýdi: «Indi adamlar diňe öz garny üçin işleýärler. Belki, olar okamak isleýändirler, ýöne pullary ýok. Biz öň günde 60-a golaý gazet satýardyk, indi bolsa 10-15 sanysyny satýarys».
Käbirleri muny ilatyň ykdysady ýagdaýynyň ýaramazlaşmagy bilen baglanyşdyrsa, beýlekileri okar ýaly gyzykly zadyň ýoklugy bilen düşündirýär.
Döwürleýin neşirleriň ulgamyndaky ýagdaýa gözegçilik edýän Behruz Şukrulloýew neşirlere köpçüligiň gyzyklanmanyň peseltmeginiň sebäbiniň biri "çap edilýän neşirleriň täze tehnologiýalar bilen bäsleşige ukybynyň ýoklugy" diýip hasaplaýar.
"Häzirki wagtda okyjynyň saýlamak mümkinçiligi başgaça – diýip, ol sözüni dowam etdirýär. – Ine, her öýde mobil telefony bar, ol Internete birikdirilýär. Bu global ulgamda olar islendik maglumaty çalt alyp bilýärler. Indi özüňiz deňeşdirip görüň, biziň neşirlerimiz hepdede bir gezek çap edilýär”.
Käbir neşirleriň wekilleri analitikleriň we okyjylaryň pikiri bilen doly ylalaşyp barmaýar. "Паёми Душанбе" gazetiniň jogapkär sekretary Ubaýdulloýi Akram şeýle diýýär: "Aslynda her kimiň islegi tapawutly bolany üçin, biziň medeniýetimize we taryhymyza degişli materiallarymyz bar. Beýleki dillerden terjime edilen materiallar bar. Şeýle hem biz ekstremizmiň öňüni almaga we terrorçylyga garşy göreşmäge gönükdirilen makalalary çap edýäris".
Näme üçin mejbury abuna ýazylmaly?
Gazetler bilen bagly ýene-de bir mesele – mejbury ýazylmakdyr. Häzirki wagtda köp resmi we pudagara neşirler öz sanlaryny abunaçylar arkaly ýerleýärler. Döwlet edaralarynyň işgärleri gazet-žurnallara abuna ýazylmaga mejbur edilýändigi barada, köpçülikleýin habar serişdelerine gaýta-gaýta nägilelik bildirýärler.
“Käbir ýagdaýlarda bizi belli bir gazete ýa-da žurnala abuna ýazylmaga mejbur edýärler. Ol ýerde bolsa okajak zadyň ýok, gazet saňa gelýänçä onuň mazmuny-da, täzelikleri-de eýýäm könelişýär" diýip, Duşanbedäki mekdepleriň biriniň mugallymy aýdýar.
Käbir döwlet edaralarynyň we kärhanalaryň işgärlerine mejbury ýagdaýda döwlet we pudagara neşirlere abuna ýazylmagy tabşyrýarlar. Mugallymlaryň aýtmagyna görä, olar dürli resmi neşirlere abuna ýazylmak üçin, ýylda 300 somonä çenli öz jübüsinden tölemeli bolýarlar. Bir neşire ýazylmagyň bahasy 70-180 somoni aralygynda durýar.
Mysal üçin, 37 müň nusgada hepdede bir gezek neşir edilýän we esasan bilim ulgamynyň wekilleri tarapyndan abuna ýazylyp alynýan «Омузгор» (Bilim ministrliginiň neşir organy) neşiriniň ýyllyk bahasy 170 sonona durýar. «Минбари халқ» neşiriniň ýyllyk bahasy 100 somoni, «Народная газета» - 130 somoni, «Ҷавонони Тоҷикистон» - 154 somoni, «Бочу хироч» - 70 somoni.
Täjigistanyň Halk-Demokratik partiýasynyň 2021-nji ýylda Sogd welaýatynyň döwlet edaralarynyň birine ýollan resmi hatynda aýdylyşyna görä, döwlet edaralarynyň işgärleri diňe bir resmi we pudagara neşirlere däl, eýsem THDP-niň çap edýän neşirine hem abuna ýazylmak borçnama edilip goýulýar.
Behruz Şukrulloýew neşirleriň täzeliklere däl-de, analitika has köp üns berýändigini aýdýar: “Okyjyny material bilen üpjün etmek zerurdyr, onda gozgalýan meseläniň ähmiýeti azyndan 5-6 günlük bolup biler. Iki hepdäniň dowamynda-da ähmiýetini ýitirmejek, okyjy üçin wajyp bolan analitiki materiallary taýýarlamak mümkin» diýip, ol belleýär.
Käbir söhbetdeşlerimiziň gelýän netijelerine görä, okyjylar öz garaşýan sahypalarynda gyzykly we möhüm makalalar çap edilmese, neşirler bilen gyzyklanmaýar. Şunuň bilen baglylykda, şol wagtda sosial ulgamlar belli bir derejede köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň hyzmatyny ýerine ýetirýärler, hepdelik neşirler olar bilen bäsleşip bilmeýär.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.